Żal za grzechy

Leczenie ślepoty

Teraz wyobraźmy sobie człowieka, który postanawia porzucić swoje dotychczasowe złe postępowanie, ale który dokonuje tego bez żalu za grzechy. Nawet jeśli poprawa mu się udała, skamielina w jego sercu nadal pozostaje, toteż jego czynom brakuje dostatecznej miłości. Nawrócenie takiego grzesznika, który wprawdzie zaprzestał grzeszenia, ale nie wyrzucił z siebie grzechu, może być trudniejsze jeszcze niż nawrócenie kogoś, kto wciąż czyni wiele zła. „W głębi serca bezbożnika nieprawość doń przemawia, nie ma on przed oczyma Bożej bojaźni. Bo zaślepiony sam sobie schlebia i nie widzi swej winy, by ją mógł znienawidzić” – czytamy w Psalmie 36.

Przypatrzmy się jeszcze słowom proroka Jeremiasza: „Nikt nie żałuje swej przewrotności, mówiąc: Co uczyniłem? Każdy biegnie dalej swoją drogą, niby koń cwałujący do bitwy” (Jr 8,6). Przecież to chyba oczywiste, że słowa te odnoszą się zarówno do grzesznika czyniącego zło, jak i do grzesznika, który porzucił swoje grzechy tylko zewnętrznie, bez nawrócenia serca.

Zwróćmy jeszcze uwagę na paradoks, jaki zawiera się w samym pojęciu żalu za grzechy. Z jednej strony nie chodzi tu o uczucie żalu, ale o skuteczne niszczenie w sobie „grzechowej” skorupy, a z drugiej strony o żalu za grzechy mówimy w taki sposób, jakbyśmy opisywali jakąś postawę emocjonalną. Nawet Pan Jezus mówił w ten sposób: „Błogosławieni, którzy płaczą” (Mt 5,4). Taka jest również atmosfera modlitw pokutnych, które znajdują się w Psalmach. „Moją ofiarą, Boże – modlił się Psalmista – duch skruszony; nie gardzisz, Boże, sercem skruszonym i pokornym” (Ps 51,19).

W tym miejscu musimy sobie powiedzieć bardzo wyraźnie: żal za grzechy, który się ogranicza do samego tylko uczucia, jest czymś pustym i jałowym. Nie jest to żal autentyczny, nawet jeśli grzesznik przeżywa go z wielką intensywnością. Każdy spowiednik zna taką oto sytuację: ktoś z łkaniem i płaczem wyznaje jakiś swój wielki grzech, a kiedy go zapytać: „Gdyby się to mogło odwrócić, czy już byś tego nie uczynił?” – potrafi odpowiedzieć: „Musiałem tak, proszę księdza, nie było innego wyjścia”. Widać jak na dłoni, że jest to żal czysto egocentryczny, który niczego nie zmienia w duszy człowieka.

Ćwiczenie w miłości

Postawmy więc sobie naiwne pytanie: dlaczego wobec tego używamy terminu „żal za grzechy”? Czy nie słuszniej byłoby mówić: „rozbijanie skamieniałego serca”, „kruszenie grzechowej skorupy”? I tak doszliśmy do najważniejszego momentu. Właśnie „żal” jest tu terminem najwłaściwszym. Bo żal za grzechy jest to po prostu miłość, jaką — dzięki łasce Bożej — staram się wypowiedzieć Bogu ja, grzesznik, który się tej miłości sprzeniewierzyłem. To właśnie ta miłość chce się wyrazić między innymi w moich czynach pokutnych i to z tej miłości bierze się moc kruszenia skamieliny, jaka zalega moje serce.

Dla miłości zaś jest czymś naturalnym, że ogarnia również naszą sferę emocjonalną. Jeśli moje serce zalega lodowiec — powiedziała kiedyś śp. Anna Kamieńska — to trzeba ten lód z siebie wypłakać. A tylko ciepło miłości może roztopić lody, jakie znajdują się w człowieczym wnętrzu. I właśnie miłość jest sprawczynią smutku, o którym pisze Apostoł Paweł: „Raduję się nie dlatego, żeście się zasmucili, ale żeście się zasmucili ku nawróceniu. Zasmuciliście się bowiem po Bożemu, tak iż nie ponieśliście przez to żadnej szkody. Bo smutek, który jest z Boga, dokonuje nawrócenia ku zbawieniu” (2 Kor 7,9n).

Bywa jednak tak, że naszej miłości nie towarzyszy odczucie emocjonalne. Również autentycznemu żalowi za grzechy nie zawsze towarzyszy odczucie żalu. Bo najważniejsze, żebym zobaczył, iż Bóg, który mnie kocha, potępia mój grzech. I żebym umiał Bogu powiedzieć: „Boże, Ty masz rację! Mój grzech zasługuje na potępienie! I daj mi moc, abym umiał przyłączyć się do tego potępienia, jakie wypowiadasz przeciwko mojemu grzechowi! Abym uczynił to nie tylko wewnętrznym przeświadczeniem, ale również pokutnymi czynami!”

Wówczas – niezależnie od tego, czy postawie żalu będzie towarzyszyło jego odczuwanie – „skłonią się ku nam Boże wnętrzności” i Bóg poczuje się jakby „zmuszony okazać swoje miłosierdzie” (Jr 31,20).