Cechy charakteru przeciwdziałające uzależnieniu

Jednak Arystoteles nie traktował jej jako cnoty indywidualnej, ale jako odniesioną do innych ludzi, jako że prawo dotyczy zasadniczo życia w społeczeństwie i postępowania względem innych ludzi. Sprawiedliwość jest cnotą społeczną, za którą muszą iść wszystkie inne^[30].

Z tego też względu jest wyjątkowa spośród pozostałych cnót, bo odnosi się do innych: najgorszy jest ten, kto nie tylko w stosunku do siebie samego dopuszcza się niegodziwości, ale i w stosunku do przyjaciół, najlepszy zaś jest dobry nie tylko dla siebie, ale i innych, a to jest trudne. Tak sprawiedliwość nie jest częścią cnoty, ale nią całą, jej przeciwieństwo nie jest częścią zła, ale samym złem.

W znaczeniu węższym sprawiedliwość oznacza szczegółową własność postępowania, która dotyczy określonych dziedzin, mianowicie czci, pieniędzy i bezpieczeństwa, wiążących się z poszanowaniem dobra (korzyścią) drugiego człowieka.

Na koniec warto podkreślić, że w życiu nie można skupić się jedynie na wypracowywaniu cnót, bo zakończyłoby się to dla człowieka jakimś niezdrowym perfekcjonizmem, natomiast akcentować należy wymiar relacji osobowych, również w stosunku do Osoby Boga.

Nabywanie określonych sprawności ma sens tylko w przyporządkowaniu ich dobru osoby, kiedy staje się pracą w kierunku zdobywania wolności woli i rozumu, aby lepiej dokonywały wyboru prawdziwego dobra^[31].

Umożliwia to prawdziwą wolność i otwartość człowieka, co wyraża się w zdolności do przekraczania determinacji natury – wewnętrznej i na zewnątrz niego. Człowiek może tego dokonać dzięki mocy rozumu i woli, jaką dysponuje. Trzeba tylko tę moc wyzwalać i rozwijać, a na tym polega cnota. Dotyczy ona przede wszystkim woli jako źródła i początku każdej cnoty.

Właściwe działanie człowieka zależy od właściwej decyzji. Wola jako taka reaguje na samo dobro, nie czyta jednak jego natury. By mogła podjąć wolny i właściwy akt decyzji, musi zostać wsparta przez rozum. Usprawniony rozum ukazuje jej naturę dobra, zaś zdobyte cnoty etyczne sprawiają, że wola dokonuje właściwych aktów wyboru i staje się prawą (w opozycji do zdeprawowanej, zniewolonej).

Dzięki temu możliwa jest prawdziwa ludzka wolność, która realizuje się poprzez prawą wolę, czyli wolę pokierowaną prawdziwym dobrem rzeczy. Jej działanie staje się w pełni dobrowolne, gdy wola, której rozum przedstawia dobro, wybiera je nieprzymuszona ignorancją, nałogiem, jakąś inną siłą zewnętrzną czy wewnętrzną.

Musi się to ponadto dokonywać w kontekście rozumienia ostatecznego celu życia ludzkiego, którym właśnie jest Dobro najwyższe – Bóg. Brak perspektywy dobra ostatecznego jawi się jako poważne ograniczenie wolności woli i wydaje się, że w tym tkwi ostateczny powód różnych uzależnień.

*****
Zbigniew Pańpuch - Doktor filozofii, adiunkt w Katedrze Metafizyki na Wydziale Filozofii KUL, publicysta, wykładowca Instytutu Edukacji Narodowej.
 

^[30] Zob. Arystoteles, Polityka, tłum. L. Piotrowicz, w: tenże, Dzieła wszystkie, t. 6, Warszawa 2001, 1283 a 39.
^[31] Najważniejszym dobrem, ze względu na swą wyjątkowość, jest druga osoba. Wszystko inne jako niższe bytowo może być tylko środkiem w stosunku do niej.