Nieznośna lekkość emigracji

Istotnym i często deklarowanym obszarem braków w emigracyjnym życiu są kwestie związane z poczuciem bliskości, intymności, życiem rodzinnym. Telefon, internet, komunikatory nie są w stanie zastąpić relacji bezpośredniej. To ersatze, które pozwalają jedynie niwelować dolegliwości związane z emigracją.

Czytając blogi emigrantów, ich wypowiedzi na forach, można odnieść wrażenie, że nic tak nie zakłóca ich spokojnego snu, jak samotność. Potwierdza się to w badaniach motywacji powrotnych emigrantów. Brak więzi bliskości, tęsknota za rodziną to główne bodźce reemigracyjne. Według przeprowadzonych badań nad powracającymi z Wielkiej Brytanii, nieco ponad połowa respondentów jako przyczynę powrotu wymienia „tęsknotę za krajem/bliskimi” lub „względy osobiste/ potrzebę stabilizacji”.

Lekkość emigracji, życie w zawieszonej przestrzeni pomiędzy tam i tu ma swoje konsekwencje. Królowa matka emigracyjnych odpowiedzi o przyszłość – to mantrowane na wszelkie sposoby „zobaczymy” – nie jest w stanie zatrzymać czasu, którego nieuchronny bieg może rodzić frustrujące poczucie stania w miejscu.

Część emigrantów doskonale odnajduje się w tej nieco odrealnionej sytuacji życiowej, intensywnie wykorzystując wolność od zobowiązań, traktując pobyt za granicą jako źródło przygód, ekscytacji, niepowtarzalnych doznań. Wielu to zawieszenie odbiera jednak przede wszystkim w kategoriach marginalizacji, braku pełnej przynależności do rzeczywistości polskiej lub emigracyjnej. To, co dla wielu jest niepowtarzalną okazją na stymulowanie wciąż niezaspokojonej ciekawości świata, dla innych może stanowić źródło depresji.

Umiejętność odnalezienia się w tej sytuacji zawieszenia, zdolność przekucia tymczasowości, niepewności w zwielokrotnienie życiowego doświadczenia, to niesłychanie pozytywne bodźce, czyniące z emigracji szansę na osobisty rozwój i pomnożenie kapitałów. Z drugiej zaś strony tymczasowość, która wciąż poszukuje stabilizacji, niepewność rozglądająca się za poczuciem bezpieczeństwa – wszystko to stanowić może olbrzymią niedogodność emigracyjnego życia. Między tymi dwoma biegunami lekkości i ciężaru rozciąga się skala współczesnej emigracyjnej egzystencji.

***

Egzystencja ta bywa traktowana jako laboratorium globalnych zmian, a figura emigranta jest wykorzystywana do opisu kondycji współczesnego człowieka, żyjącego w kulturze tymczasowości i niepewności. Chociażby z tego powodu warto w dyskusjach wyjść poza schematy: „wrócą/wyjadą”, „drenaż mózgów/ wzbogacenie o nowe pomysły” i spróbować zrozumieć, jakie wyzwania stoją przed współczesnymi migrantami (a więc w jakiejś mierze i przed nami wszystkimi).

Zakres dostępnych wariantów kształtowania swojego losu jest całkiem spory. Im więcej opcji, tym bardziej niepokoi widmo przeoczenia wersji optymalnej. Wybitny socjolog Richard Sennett w książce „Korozja charakteru: osobiste konsekwencje pracy w nowym kapitalizmie” pisze, że „gorycz porażki trudno osłodzić nawet pieniędzmi, bo może ona dotyczyć innych, znacznie głębszych rejonów naszego życia. Dręczyć nas może poczucie, że nie udało się nam uczynić życia spójną całością, że nie stworzyliśmy niczego cennego, że dryfowaliśmy zamiast naprawdę żyć. Że ta podróż nie ma celu i nie ma końca”.

W artykule korzystałem z badań i opracowań zamieszczonych w książce „Drogi i rozdroża. Migracje Polaków w Unii Europejskiej po 1 maja 2004 roku”, która pod redakcją Haliny Grzymały-Moszczyńskiej, Anny Kwiatkowskiej i Joanny Roszak ukazała się w tym roku nakładem wydawnictwa NOMOS.

Rafał Cekiera (ur. 1979) jest socjologiem, pisze na Uniwersytecie Śląskim doktorat poświęcony kształtowaniu życiowej narracji w warunkach tymczasowości przez polskich emigrantów w Wielkiej Brytanii.