Zwycięstwo pokonanych

Powstańcy walczyli o niepodległą Polskę. Doskonale rozumiały to osoby, które przez dziesięciolecia pielęgnowały pamięć o Powstaniu Warszawskim, mimo że jego znaczenie i sens podważała komunistyczna propaganda. Teraz sytuacja kraju jest inna. Niemniej doświadczenie zrywu sprzed 65 lat powinny przemyśleć także pokolenia urodzone w niepodległej Polsce – bo pytanie o wolność Ojczyzny jest nieprzemijające

Juliusz Kulesza przyjechał na Cmentarz Powązkowski 1 sierpnia na kilka godzin przed głównymi uroczystościami. Cel jego wizyty był ten sam co rok temu, dwa lata temu, i ten sam co kilkadziesiąt lat temu: zapalić znicze na grobach kolegów.

– Z biegiem lat zwiększa się liczba mogił, jakie odwiedzam. Dzisiaj z drużyny, która broniła Państwowej Wytwórni Papierów Wartościowych (PWPW) w Warszawie, żyje nas tylko dwóch – opowiada „Niedzieli” autor książek o Powstaniu Warszawskim i podkreśla: – Dla nas to było zawsze bardzo ważne, aby w rocznicę wybuchu Powstania zapalić świeczki na mogiłach kolegów.

W tym roku Juliusz Kulesza odwiedził 17 powstańczych kwater. Dla 82-letniego człowieka to duży wysiłek. Tym większy, że groby drużyny „Roma” są rozrzucone po całych Wojskowych Powązkach. Podobne trudności mają też inni żyjący Powstańcy. Ale – jak mówią – to nic w porównaniu z kłopotami, z jakimi musieli się zmagać głównie w pierwszych latach PRL-u. – Teraz nasze problemy wynikają z wieku, są więc naturalne. Za poprzedniego systemu część z nas była więziona. A w mediach oskarżano nas o awanturnictwo i nazywano podpalaczami Warszawy – przypominają.

Prawda wymazywana z pamięci

Narzucona z Moskwy władza od samego początku starała się zakłamać pamięć o Powstaniu. Robiono to na różne sposoby, nie szczędząc sił ani środków.

Już w 1945 r., żeby spotęgować traumę w społeczeństwie, podawano znacznie zawyżoną liczbę zabitych (250-270 tys.). Stałym refrenem oficjalnej prasy było także podkreślanie nieodpowiedzialności dowódców, którzy podjęli decyzję o rozpoczęciu walki zbrojnej w stolicy. Jednocześnie przemilczano fakt, że latem 1944 r. sowieckie radio kilkakrotnie wzywało warszawiaków do podjęcia walki z Niemcami.

W mediach trudno też było szukać artykułów na temat tego, kto wydał rozkaz o zatrzymaniu Armii Czerwonej na prawym brzegu Wisły. Albo o tym, dlaczego Stalin nie chciał się zgodzić, żeby alianckie samoloty lądowały na sowieckich lotniskach po dokonaniu zrzutów z pomocą dla walczących w stolicy. A przecież obie te decyzje miały niebagatelne konsekwencje dla walczących i ludności cywilnej miasta.

– Władza robiła wiele, aby ograniczyć rocznicowe obchody do spotkań na cmentarzach – mówi dr Jacek Sawicki, autor książki „Bitwa o prawdę. Historia zmagań o pamięć Powstania Warszawskiego 1944-1989”. – Kiedy natomiast hołd poległym oddawano w innych miastach kraju, to lokalna prasa nie odnotowywała tych uroczystości.

Jakby tego było mało, w latach 60. środowiska powstańcze były silnie inwigilowane. W mieszkaniach byłych żołnierzy Armii Krajowej zakładano podsłuchy, kontrolowano przychodzącą do nich korespondencję. Ważnym zadaniem działających w różnych środowiskach agentów było skłócanie ze sobą Powstańców.