Św. Teresa od Jezusa. Bóg – człowiek – świat

1. Jezus Chrystus – Bóg, przyjaciel i wyzwoliciel

Analizując historię powołania św. Teresy, widzimy, że razem z wieloma motywacjami negatywnymi przy wstępowaniu do klasztoru pojawia się przede wszystkim jedna pozytywna i zarazem główna: jej ufność w Chrystusie:

Demon podsuwał mi myśli, że nie będę mogła ścierpieć trudów zakonu, gdyż byłam bardzo rozpieszczona. Broniłam się przed tym rozważaniem o trudach, które znosił Chrystus, a zatem nie będzie to wiele, gdy ja przejdę trochę niedogodności ze względu na Niego; że On wspomoże mnie w znoszeniu ich. (Ż 3,6)

Początki

To wyznanie łączy się tylko z pewnym odcinkiem drogi świętej ku Chrystusowi, drogi, którą się datuje od jej dzieciństwa i która się spełnia w małżeństwie duchowym^[2]. Teresa w tym momencie swego życia, gdy wstępowała do klasztoru Wcielenia, doszła już do sposobu modlitwy rozumianej jako relacja z Chrystusem, inspirowana ku temu przez listy św. Hieronima, w których Chrystus jawi się jako centrum całego życia wewnętrznego. Była to metoda modlitwy praktykowana przez tą, która sama miała się stać mistrzynią modlitwy dla innych:

Przez wiele lat, prawie każdej nocy, gdy polecałam się Bogu przed snem, zanim zasnęłam zawsze myślałam przez chwilę o tym wydarzeniu, gdy [Pan] modlił się w Ogrójcu. Nawet wtedy, gdy nie byłam jeszcze zakonnicą. (Ż 9,4)

Chrystus miał więc dla niej znaczenie osobowe, przede wszystkim Chrystus Cierpliwy – w Ogrodzie Oliwnym – do Jego obecności się przyłączała i w jego misterium się ukrywała.

Jej natura

Potrzeba osobowego sposobu modlitwy zachowuje wyraźny związek z naturą świętej, jeśli mamy na uwadze, co ona sama pisze w tej sprawie: „Byłam najbardziej kochana przez mego ojca” (Ż 1,4); kuzyni „mieli dla mnie wielką miłość” (Ż 2,3); i przede wszystkim: „Pan do tego mnie uzdolnił, że gdziekolwiek byłam, inni dobrze się ze mną czuli i w ten sposób byłam bardzo lubiana” (Ż 2,8).

Biorąc pod uwagę te wyznania, jest bardzo możliwe, jak podejrzewa o. Efrem od Matki Bożej, że jedna z główmych przyczyn ciężkich chorób, których się nabawiła niedługo po wstąpieniu do klasztoru, tkwiła w nieosobowym stylu życia wewnętrznego, jakie było kultywowane we Wcieleniu:

Jej byt był atroficzny i nie mogła wzrastać, tracąc słodycz modlitwy i podstawowe wsparcie w Człowieczeństwie Chrystusa. Bez Niego nie mogło wzrastać jej człowieczeństwo^[3].

W całej swej strukturze osobowej, w swym wymiarze naturalnym i nadnaturalnym, Teresa była mocno ukierunkowana ku innemu „Ty”. Także ten czynnik: pragnienie bezpośredniego oddania się Bogu, mógł wpłynąć na jej decyzję wstąpienia do klasztoru. Widziała z całą jasnością bardzo szybko, że ani ludzka miłość, ani ludzka przyjaźń, ani nawet życie małżeńskie nie mogą ugasić jej pragnień; takie było doświadczenie egzystencjalne jej słynnego „Tylko Bóg wystarcza”.

Teresa od Jezusa, wraz ze swoim konkretnym doświadczeniem życiowym, jest potwierdzeniem, że życie chrześcijańskie jest w swej istocie przede wszystkim życiem w komunii z Bogiem, jest relacją osobową, przyjaźnieniem się z Nim; że chrześcijaństwo jest czymś więcej niż religią dzieł zewnętrznych czy rozporządzeń prawnych. W tym sensie Święta pełni misję profetyczną w naszym posoborowym czasie odnowy modlitwy, moralności i praktyk pastoralnych. Misja Teresy i jej przesłanie, stają się jeszcze bardziej wyraźne i przemawiające poprzez jej doświadczenie kryzysu. Kryzysu w tym momencie jej życia, w którym zaprzestała czuwać nad swym życiem wewnętrznym i modlitwą wewnętrzną.

Kryzys

Dzięki przyjaźni z Chrystusem Teresa ujrzała jasno, kim był Bóg i co Bóg dla niej uczynił, ale również kim i jaką była ona:

Starałam się uobecnić Chrystusa wewnątrz mnie obecnego i łatwiej było mi się odnaleźć – moim zdaniem – w tych miejscach, gdzie widziałam Go bardziej osamotnionego. Wydawało mi się, że będąc tam osamotniony i strapiony, jako osoba potrzebująca pomocy, łatwiej dopuści mnie do siebie. Takich prostodusznych myśli miałam wiele. (Ż 9,4)

Teresa przez to głębiej zrozumiała, doświadczyła i przeżyła: Jezus dokonał mego zbawienia! Wycierpiał to wszystko dla mnie! Ale zrozumiała również, że ona sama zaczęła:

I tak z rozrywki w rozrywkę, z próżności w próżność, z okazji w okazję, zaczęłam wikłać się tak często w wielkie okazje, a moja dusza była tak wyniszczona w licznych próżnościach, że już mi było wstyd ponownie zbliżyć się do Boga w tak szczególnej przyjaźni, jaką jest modlitewna relacja. (Ż 7,1)

Własne życie ukazało się jej jako ciągła niewierność, nie dlatego, że nie miała sił, by siebie przekroczyć, ale dlatego, że:

ani moje postanowienia, ani utrudzenie, w którym siebie widziałam, nie były wystarczające, aby już więcej nie powrócić do upadania, gdy znalazłam się w sytuacji temu sprzyjającej. (Ż 6,4)

Nie brakowało więc jej dobrej woli, ale stawało się coraz bardziej widoczne jej radykalne ograniczenie. W tym doświadczeniu wytworzyło się to, co nieraz określi siebie jako „kobietę nędzną”, bez wykluczania z tej wypowiedzi pewnej świadomej ironii wobec „uczonych”