Papiestwo i władza

Ani wielbiciele, ani krytycy nie doceniają w pełni wpływu, jaki Jan Paweł II wywiera na nasze czasy. Ślady stóp tego Rybaka można znaleźć w krajach młodych demokracji w Europie Środkowej, Ameryce Łacińskiej i wschodniej Azji. Podjęta przezeń krytyka "faktycznie istniejącej demokracji" pomogła zdefiniować podstawowe zagadnienia moralne życia publicznego rozwiniętych demokracji i złożonego świata instytucji międzynarodowych. Niektórzy z badaczy historii papiestwa twierdzą, że aby znaleźć pontyfikat, który odcisnął się porównywalnym piętnem na współczesnym mu życiu publicznym, trzeba by sięgnąć do początków trzynastego wieku - do Innocentego III.

W kategoriach paradoksu należy rozpatrywać to, że "polityczny" wpływ tego pontyfikatu - inaczej niż w przypadku Innocentego III - nie jest wynikiem umiejętnego wykorzystania tzw. instrumentów politycznych, by użyć określenia stosowanego przez politycznych realistów. Papieska zdolność kształtowania historii korzystała z innych środków.

Jako Biskup Rzymu i głowa miniaturowego Watykanu, Jan Paweł II nie rozporządza potęgą militarną ani ekonomiczną. Stolica Apostolska utrzymuje rozległą sieć relacji dyplomatycznych oraz posiada status Stałego Obserwatora przy ONZ. Jakkolwiek są to kanały zapewniające pewien wpływ na decyzje polityczne, nie w nich, lecz w charyzmie oddziaływania moralnego bije źródło siły obecnego pontyfikatu, znajdujące przełożenie na polityczną skuteczność.

Paradoks osiągnięcia takiej efektywności bez użycia normalnych instrumentów władzy politycznej jest sam w sobie zajmujący. Ma również walor poznawczy - mówi nam o naturze polityki u progu nowego tysiąclecia. Wbrew poglądom powszechnie przyjmowanym od końca osiemnastego wieku, publiczna rola Jana Pawła II każe pojmować politykę (rozumianą jako walka o władzę), ekonomię czy też kombinację tych dwóch, niekoniecznie jako jedyny, ani nawet główny, "silnik historii". Wzniecona przez Jana Pawła w 1979 roku w Polsce rewolucja sumienia - rewolucja moralna, bez której nie doszłoby do wydarzeń roku 1989 - nie da się wyjaśnić konwencjonalnymi kategoriami politycznymi i ekonomicznymi. Dokonania Jana Pawła stanowią empiryczny balast dla intelektualnych i moralnych wyzwań, kierowanych wobec potężnych nowożytnych teorii politycznych, w tym francuskiego rewolucyjnego jakobinizmu, marksizmu-leninizmu i utylitaryzmu. świat polityczny po prostu nie kręci się tak, jak pragnęliby tego materialiści.

Koniec tyranii polityki

Pod koniec stulecia, w którym powszechnie przyjmowano, że władzę ma ten, kto sprawnie używa pistoletu, paradoks publicznej roli Jana Pawła II przypomina nam o co najmniej pięciu prawdach: siła ludzkiego ducha zdolna jest wywołać zmianę w historii świata; tradycja może stać się czynnikiem społecznej transformacji pojętej jako samoświadome, radykalne zerwanie z przeszłością; przekonania moralne zdolne są poruszyć świat; "życie publiczne" i "polityka" nie są synonimami; i wreszcie, prawdziwie humanistyczna polityka zawsze zależy od bardziej fundamentalnej konstelacji wolnych stowarzyszeń i instytucji społecznych, uczących nas prawdy o nas samych jako jednostkach i członkach wspólnot.

Krótko rzecz ujmując, "światowe osiągnięcia" Jana Pawła II doszły do skutku, ponieważ obyły się bez pośrednictwa "normalnych" narzędzi władzy politycznej, co pomogło nam wyzwolić się z tyranii polityki. Ukazując w działaniu związek między głębokim przekonaniem moralnym i skuteczną władzą polityczną, obecny pontyfikat przyczynił się do przywrócenia polityce jej prawdziwej godności, zarazem sprowadzając ją do właściwej dla niej sfery.