Pozaekonomiczne konsekwencje odmian systemu rynkowego

we współczesnym świecie można wskazać kilka odmian systemu rynkowego: obok elementów dla niego stałych występują rozwiązania specyficzne, spotykane tylko w niektórych krajach. Pisząc w „Przeglądzie Powszechnym” o typach tego samego systemu ekonomicznego, zauważyliśmy, że najdogodniej jest poddać analizie trzy jego komponenty; po pierwsze to, w jakiej mierze o rozmieszczeniu ludzkich i materialnych zasobów wytwórczych rozstrzyga rynek, a na ile decyduje o tym rząd; po drugie, jakimi metodami rząd oddziałuje na poziom produktu krajowego brutto, inflacji i bezrobocia, oraz na koniec, jakie są metody i zakres redystrybucji dochodów. Te trzy kryteria tworzą wyróżniającą odmiany systemu rynkowego triadę regulacyjną, którą można streścić w słowach: alokacja – stabilizacja – redystrybucja [1].
Posługując się triadą regulacyjną da się wyróżnić cztery zasadnicze postacie systemu rynkowego: odmiany liberalną, ordoliberalną, socjaldemokratyczną i azjatycką [2]. Spróbujemy znaleźć odpowiedź na pytanie o następstwa ugruntowania się w danym kraju określonej odmiany gospodarki rynkowej, inne niż konsekwencje czysto ekonomiczne i polityczne.

Pozaekonomiczne znaczenie instytucji ekonomicznych

Jak oceniać rozwiązania przyjęte w gospodarce, zastępując wyłącznie ekonomiczny punkt widzenia spojrzeniem wielowymiarowym? Przyjmiemy, że istotna będzie dla nas ocena poszczególnych odmian gospodarki rynkowej w szeroko rozumianej perspektywie etycznej.

Użyteczny będzie podział etyki na indywidualną i społeczną. Ta pierwsza dotyczy postępowania człowieka i jest nakierowana na jednostkę, rozpatrując wybory, jakich ona dokonuje. Druga opisuje postępowanie społeczeństwa, będąc refleksją o tym, jak powinna postępować zbiorowość, w jaki sposób organizować się i dążyć do urzeczywistnienia dobra wspólnego [3]. Pojęcie etyki społecznej występuje głównie w myśli katolickiej, chociaż inaczej nazwane i chyba nie tak zwarte, da się odnaleźć i w innych religiach oraz światopoglądach [4] . Akceptacja głównych ustaleń katolickiej etyki społecznej nie wymaga przyjęcia jednocześnie wiary katolickiej [5].

Wybór kryteriów oceny nie będzie wolny od subiektywizmu. Przyjmujemy, że jest ich cztery. Trzy będą miały postać wyraźnie etyczną: dany system ekonomiczny, w szczególności odmiana systemu rynkowego, powinien ułatwiać realizację zasad pomocniczości i solidarności oraz zachowanie etyki pracy, w tym etyki biznesu. Dwie pierwsze zasady wywodzą się z zasad etyki społecznej, trzecia z etyki indywidualnej [6].

Pytamy zatem o łatwość pozostawiania niższym szczeblom władzy i małym grupom ludzi decyzji, które są one zdolne przejąć od szczebli wyższych i grup większych. Interesuje nas również to, jak bardzo rozwiązania instytucjonalne sprzyjają wypracowywaniu przez ludzi lojalnej zgody w sprawie ich, niekoniecznie jednakowych, interesów i celów, zgody wymagającej czasem poświęceń. Zasady pomocniczości i solidarności służą, z jednej strony, poszerzaniu ludzkiej samodzielności i zaradności, a z drugiej, świadczeniu sobie wzajemnej pomocy; obie wspierają respektowanie ludzkiej godności. Umieszczenie wśród kryteriów oceny etyki pracy jest wyborem naturalnym.

---

[1] L. J. Jasiński, Odmiany systemu rynkowego, „Przegląd Powszechny” nr 3/2007.
[2] W. Wilczyński, Polski przełom ustrojowy 1989-2005. Ekonomia epoki transformacji, Poznań 2005, s. 458-473.
[3] A. Anzenbacher, Wprowadzenie do filozofii, Kraków 1992, s. 327.
[4] M. Kloecker, M. i U.Tworuschka, Etyka wielkich religii, Warszawa 2002, s. 15-22.
[5] M. Zięba, Chrześcijanie, polityka, ekonomia, Kraków 2003, s. 124.
[6] Etyka biznesu bywa przedstawiana jako adresowana nie tylko do pojedynczego podmiotu gospodarczego, ale i do całej gospodarki; por. J. Filek, Wprowadzenie do etyki biznesu, Kraków 2004, s. 51.