Zdeterminowane czy upragnione. Prawa przyrody i celowość w kosmosie

Zestawienie i wnioski

Z tego przeglądu historycznego wynikają niektóre cechy charakterystyczne dla naszego rozumienia praw przyrody oraz poszukiwania celowości w kosmosie. W epoce mitologii nie istniał żaden rozdział między przyrodą a kulturą. Dla pitagorejczyków, świat zawierał w sobie wewnętrzne związki konieczne, odkrywalne i wyrażalne jedynie za pomocą matematyki. Arystoteles podkreślał, że przyrodę można zrozumieć tylko za pomocą badania czterech rodzajów przyczynowości, a Archimedes kładł nacisk na doświadczenie zmysłowe wraz z metodą eksperymentalną z zastosowaniem matematyki. Stoicy natomiast zradykalizowali myślenie przyczynowo-skutkowe, proponując powszechny determinizm, podważając w ten sposób wolność człowieka. Istota ludzka jest ściśle złączona z przyrodą, ale to wychodzi jej tylko na szkodę, ponieważ jest więźniem pajęczyny powszechnej przyczynowości. Od samych początków, chrześcijaństwo uznawało, że Pan i Zbawiciel to również Stwórca świata. Za pomocą Janowej teologii Logosu, wypracowało pogląd, że istnieje w stworzeniu racjonalna struktura pochodząca z trójjedynej natury Stwórcy. Dlatego też warto było badać świat za pomocą metod eksperymentalnych. Pozostawało jednak pytanie, czy związek między racjonalnością świata a Bogiem jest konieczny, czy raczej Bóg może dobrowolnie wybrać tę strukturę. Z powstaniem nauki nowożytnej oraz nowej fizyki została zakwestionowana delikatna równowaga między koniecznością a spontanicznością w ewolucji wszechświata. Żaden współczesny naukowiec nie może sobie pozwolić na brak głębokiej i szczegółowej analizy, jeżeli zdecyduje się na wysunięcie argumentów na rzecz istnienia tzw. inteligentnego projektu w przyrodzie, wychodząc z naszej wiedzy na temat praw przyrody.

Choć jest to stwierdzenie dosyć ogólne, można uznać, że od Platona do Newtona dyskusja nad rolą matematyki w rozwoju naukowego rozumienia wszechświata toczyła się w ramach wytyczonych przez religię. Również dzisiaj, po okresie, który można by nazwać racjonalizmem ateistycznym, słyszy się u wielu naukowców słowa o odkrywaniu „myśli Boga”. Konieczne stają się próby oceny przeszłości oraz zrozumienia znaczenia jej konsekwencji dla naszych czasów. Jak, mam nadzieję, udało mi się pokazać w powyższych refleksjach, metodologia nauki współczesnej rozwija się i dlatego możemy mówić o nowej fizyce. Rodzi się myśl, że w dziedzinie badań nad prawami przyrody i celowości we wszechświecie również metodologie filozofii i teologii nie powinny stać w miejscu. Jako próba racjonalnego zrozumienia Prawdy Objawionej teologia jest poddana wszelkim zawirowaniom ludzkiej myśli. Początkowo ujawnioną wybranym osobom w uprzywilejowanym czasie, Prawdę Objawioną cechuje ciągłość i jest zawsze Prawdą Wcieloną. To znaczy, że jest głęboko zakorzeniona w sposobie naszego myślenia, co z kolei przyczynia się do tego, że jej rozumienie ciągle się rozwija. Ponadto, każde poznanie Boga jest poznaniem analogicznym, więc wskazane jest stosowanie pojęć nowej fizyki jako analogii w poszukiwaniu głębszego zrozumienia Boga. Metoda teologii zawsze była otwarta na wpływy dominujących prądów filozofii. Teologia chrześcijańska, szczególnie od czasów średniowiecza, związała się ściśle z tradycją arystotelesowsko-tomistyczną, zwłaszcza gdy chodzi o pojęcie przyczyny celowej. W konsekwencji, przeważały takie pojęcia jak intencjonalność czy projekt. Czy teologia nie powinna zaangażować się w poszukiwanie Boga, Stwórcy Wszechświata, gdzie intencjonalność i projekt nie są jedynymi, ani nawet dominującymi czynnikami, lecz gdzie spontaniczność, brak determinizmu (także na poziomie makroskopowym) oraz nieprzewidywalność przyczyniły się w sposób znaczący do ewolucji wszechświata, w którym rozwinęło się życie?