Ukraińskie problemy nie tylko gospodarcze

Rosja rozważa również budowę Rurociągu Południowego z Rosji przez Morze Czarne do Turcji i dalej do południowej Europy. Cały obraz komplikuje fakt, że Rosja nie dysponuje nieograniczonym zasobami metanu zmieszanego z węglowodorami z szeregu homologicznego alkanów i dlatego intensywnie przygotowuje się do rozpoczęcia eksploatacji pola Sztokmana, nowych złóż gazu na Morzu Barentsa. Dzisiaj jest problem ciągłości dostaw bieżących, na dłuższą metę powstaje pytanie o zdolność Rosji do utrzymania wcześniejszego poziomu sprzedaży.

Na początku 2009 r. Rosja wstrzymała dostawy gazu dla Ukrainy, z którą nie wynegocjowała i nie podpisała nowego porozumienia cenowego. Przerwane też zostało tłoczenie gazu tranzytem przez Ukrainę do odbiorców z krajów Unii Europejskiej. Gazprom postulował cenę o 40% wyższą niż w roku minionym. W tym czasie nowej umowy gazowej nie miała też Białoruś, która starała się w Moskwie o kredyt na sfinansowanie dostaw.

W niedzielę 18 stycznia, kiedy skończyłem pisać ten artykuł, nadeszła wiadomość o porozumieniu między Rosją a Ukrainą. Od początku 2010 r. zaczną obowiązywać „ceny europejskie”, w 2009 r. Ukraina otrzyma 20-procentową zniżkę, zostaną też zachowane stawki za tranzyt gazu na zachód z 2008 r. Wkrótce też ma nastąpić wznowienie dostaw do krajów Unii Europejskiej.

* * *

W czasach Związku Radzieckiego, zwłaszcza bezpośrednio przed i po II wojnie światowej, Ukraina stanowiła główny spichlerz rolny potężnego państwa, uzupełniany przez bardzo rozbudowany przemysł paliwo-energetyczny i ciężki, w tym zbrojeniowy. Była surowcowym i rolniczym dodatkiem do metropolii11, a jej zasoby taniej siły roboczej znajdowały wykorzystanie na całym terytorium ZSRR. W latach pięćdziesiątych ok. 80% surowców zużywanych przez cały radziecki przemysł pochodziło z Ukrainy.

Te naturalne bogactwa kraju zaczęły się stopniowo wyczerpywać. W latach osiemdziesiątych Moskwa postawiła na rozwój górnictwa węgla kamiennego na Syberii ze szkodą dla położonego na Ukrainie Donbasu, wtedy największego zagłębia węglowego w Europie. Ograniczona produktywność zasobów dała znać o sobie również w rolnictwie, gdzie nie starano się powiększać produkcji drogą modernizacji wytwarzania, lecz zwiększając powierzchnię użytków rolnych.

I chociaż Ukraina pozostała wielkim producentem zboża, buraków cukrowych, słonecznika, węgla, żelaza, stali, manganu i energii elektrycznej, jej relatywne znaczenie na gospodarczej mapie ZSRR malało. Nadal dostarczała ok. jednej czwartej radzieckiej produkcji artykułów rolnych. Na Ukrainie powstawały produkty zaawansowane technologiczne, w dużej części broń i sprzęt do badania kosmosu. Dniepropietrowsk był i pozostał miejscem produkcji rakiet nośnych wynoszących w kosmos satelity i sondy.

Recesja transformacyjna uderzyła w Ukrainę z siłą bardzo dużą. W latach 1990-2001 produkcja energii elektrycznej zmalała o 42%, węgla o 49%, stali o 36%, kwasu siarkowego o 72%, obuwia o 92%, mięsa o 88%. Generalnie do 1999 r. produkcja zmalała w stosunku do końca ZSRR o około 40%, a stopa życiowa ludności o połowę.