Emigranci spod Araratu

Ormianie mają własną liturgię, niezmienną od 1700 lat. Posługują się własnymi, bardzo bogato zdobionymi strojami liturgicznymi. Ornat przypomina łacińską kapę, a stuła, nakładana przez głowę, składa się z jednego kawałka materiału. W czasie nabożeństw używany jest język grabar, czyli staroormiański.

W czasie mszy św. ołtarz zasłaniany jest trzykrotnie specjalnymi kotarami. Duchowni i służba liturgiczna wchodzą do prezbiterium w pantoflach liturgicznych, które zdejmowane są od ofiarowania do komunii św. Ormianie wierzą, że po śmierci Chrystusa Krzyż Święty zakwitł, stając się Drzewem Życia. Dlatego też krzyże ormiańskie są bogato zdobione motywami roślinnymi. Najbardziej znane są chaczkary, czyli kamienie krzyżowe, stawiane w celu upamiętnienia ważnych wydarzeń historycznych oraz osób zmarłych. Są to wysokie płyty kamienne, zdobione krzyżami i misternymi motywami roślinnymi.

Ormianie w Armenii i w Europie Zachodniej, posługują się kalendarzem gregoriańskim, co oznacza, że Wielkanoc – Zatik świętowana jest wspólnie z katolikami. Z kolei mieszkający w Ziemi Świętej, Rosji, Gruzji i na Ukrainie posługują się kalendarzem juliańskim i dlatego Wielkanoc obchodzą wspólnie z prawosławnymi. Rachuba lat w kalendarzu ormiańskim jest jednak inna niż w pozostałych kalendarzach chrześcijańskich. Początkiem tzw. ery ormiańskiej jest 11 lipca 551 r., kiedy to odbył się wspomniany synod w Dwin. Dla przykładu: od 11 lipca 2009 r. do 10 lipca 2010 r. trwa rok 1459 ery ormiańskiej.

Inną cechą tego kalendarza jest brak osobnego święta Bożego Narodzenia. Jest to utrzymanie starej tradycji, w ramach której święto Epifanii było połączeniem trzech wydarzeń z życia Jezusa: narodzin w Betlejem, pokłonu Trzech Króli i chrztu w Jordanie. Główny akcent położony jest na to trzecie wydarzenie. Święto to obchodzone jest 6 stycznia.

Kalendarz liturgiczny dostosowany jest do dni tygodnia. W poniedziałki, wtorki, czwartki i soboty obchodzone są wspomnienia świętych. Ważne święta liturgiczne, w tym wszystkie święta Pańskie, obchodzone są zawsze w niedziele. Dla Ormian dniami modlitw za zmarłych, Or Mereloc, są drugie dni pięciu najważniejszych świąt kościelnych. Kilkakrotnie Ormianie starali się zawrzeć unię z Rzymem. Najbardziej znane unie to: florencka z 1439 r. (nieudana); lwowska z 1635 r. (objęła Ormian z Rzeczpospolitej); bliskowschodnia z 1742 r. (objęła część tamtejszych Ormian).

Ormianie w Polsce

Ciągłe najazdy na Armenię Bizantyjczyków, Persów i Arabów, a zwłaszcza Turków Seldżuckich, którzy w 1064 r. zdobyli i zburzyli stolicę ormiańską w Ani, doprowadziły do masowej emigracji Ormian. Posuwając się wzdłuż szlaków handlowych, dotarli oni na Bliski Wschód, Krym, Bałkany i Węgry. Doszli także na Ruś, zakładając swoje gminy m.in. w Kijowie, Kamieńcu Podolskim, Łucku i Lwowie. Po zajęciu przez króla Kazimierza Wielkiego w 1340 r. Rusi Halickiej osadnicy ormiańscy znaleźli się w obrębie państwa polskiego. Król potwierdził ich przywileje oraz nadał nowe, przez co ich gminy jeszcze bardziej mogły się rozwijać.

Najważniejszym centrum osadnictwa Ormian stał się Lwów, w którym w 1356 r. założyli siedzibę swojej diecezji. Diecezja ta, podlegająca katolikosowi w Eczmiadzynie, obejmowała swoją jurysdykcją wszystkich Ormian w Polsce, na Litwie i w Mołdawii. Siedem lat później kupcy ormiańscy zbudowali we Lwowie katedrę, która przebudowywana i rozbudowywana jest dziś unikalnym zabytkiem architektury ormiańskiej w Europie.