Emigranci spod Araratu

Geneza Kościoła ormiańskiego

Wiara w Jezusa Chrystusa dotarła do Armenii już w połowie I w. Według tradycji, mieli ją przynieść tutaj apostołowie św. Juda Tadeusz i św. Bartłomiej. Przez trzy pierwsze wieki spotykały ją prześladowania ze strony pogan. Zmiana nastąpiła za sprawą biskupa św. Grzegorza Oświeciciela. Za wyznawanie swojej religii był on przez kilkanaście lat więziony w pieczarze Chor Virap u podnóża góry Ararat. Gdy jednak uzdrowił króla ormiańskiego Tiridatesa III, został wypuszczony na wolność, a sam król z wdzięczności przyjął w 301 r. chrzest z jego rąk.

Z tą chwilą Armenia, jako pierwszy kraj na świecie, uznała chrześcijaństwo za religię państwową. Kościół zaczął się szybko rozwijać. Św. Grzegorz założył stolicę biskupią w Eczmiadzynie, gdzie też został pochowany. Dzięki protekcji królewskiej powstawały liczne kościoły i klasztory, w których mnisi zajmowali się przepisywaniem ksiąg i prowadzili szkoły. Księgi zdobiono wspaniałymi miniaturami, które szybko zasłynęły na całym świecie. W 405 r. mnich św. Mesrop Masztoc ułożył dla Ormian własny alfabet, za pomocą którego przetłumaczono na język ormiański Pismo Święte i dzieła Ojców Kościoła.

W 451 r., ze względu na wojnę z pogańskimi Persami, Ormianie nie wysłali delegatów do Chalcedonu, gdzie odbywał się sobór Kościoła powszechnego. Spierano się na nim o naturę Chrystusa. Ostatecznie zwyciężył pogląd, że Zbawiciel nie ma jednej natury, ale dwie: boską i ludzką. Uchwał soborowych nie przyjęło wiele lokalnych Kościołów, głównie z Afryki i Azji. W ten sposób nastąpił rozłam. Od tej pory zbuntowane Kościoły, które tworzyli głównie Syryjczycy, Etiopczycy i Koptowie w Egipcie, zaczęto nazywać monofizyckimi (od słowa: „mono” – jedno) lub przedchalcedońskimi. Warto zaznaczyć, że nie mają one nic wspólnego z prawosławiem, które powstało w wyniku kolejnego rozłamu, tym razem w 1054 r.

Uchwały soborowe dotarły do Armenii w zniekształconym kształcie, przez co doszło do konfliktu z Kościołem zachodnim. Skutkiem tego były uchwały synodu ormiańskiego, który równo sto lat później odbył się Dwin, i doprowadził do zerwania więzi tak z Rzymem, jak i Konstantynopolem. Od tej pory Kościół ormiański stał się Kościołem narodowym, określającym siebie jako Apostolski Kościół Ormiański. Nie uznaje on władzy papieża, ale Katolikosa Wszystkich Ormian, rezydującego w Eczmiadzynie. Z biegiem lat powstał też drugi urząd zwierzchni, czyli urząd Katolikosa Wielkiego Domu Cylicyjskiego, którego obecną siedzibą jest Antelias k. Bejrutu w Libanie. Powstały także dwa patriarchaty ormiańskie w Jerozolimie i Konstantynopolu oraz dziesiątki archidiecezji i diecezji rozsypanych po całym świecie.

Kościół ormiański ma sukcesję apostolską. Uznaje sześć sakramentów, bez sakramentu chorych. Z kolei bierzmowanie udzielane jest wraz ze chrztem, a jego szafarzem jest nie biskup, ale każdy ksiądz. Charakterystycznym zwyczajem jest matach, czyli ofiara ze zwierząt, głównie z baranka, składana z okazji przyjmowania sakramentów lub ważnych uroczystości rodzinnych. Duchowni dzielą się na duchowieństwo niższe i wyższe. Ci pierwsi mogą zakładać rodziny, ci drudzy, bezżenni, używający tytułu „wartapet” (nauczyciel), spełniają najważniejsze funkcje kościelne. Spośród nich wybierani są biskupi. Duchownych obowiązuje noszenie bród.