Kościół i pacyfizm

W tej konstatacji francuskiego historyka zawarte są dwa stwierdzenia: pierwsze, że w starożytnym Kościele nie wypracowano jednolitej doktryny obejmującej tematykę militarną, drugie, że stanowisko pacyfistyczne pojawiło się na obrzeżach Kościoła. Tak było w istocie. Ludzie Kościoła, pamiętając o perspektywie eschatologicznej, zajęli się przede wszystkim życiem eklezjalnej społeczności, mniej angażując się na forum publicznym. Jeżeli już, to starają się oni podnosić wartość pokoju w życiu społecznym, krytykując okrucieństwo wojny, dążąc do złagodzenia jej przebiegu i ulżenia doli jeńców (wśród najwybitniejszych są to np. Ireneusz, Cyprian, Arnobiusz, Atanazy, Ambroży, Augustyn). Podobnie będzie w wiekach Średnich, acz tworzenie christianitas skieruje znacznie więcej energii ku społecznościom ziemskim, co w nauczaniu zaowocuje m.in. wypracowaniem teorii wojny sprawiedliwej czy też doktryny praw człowieka. Pacyfizm natomiast, aż do XIX wieku, będzie zjawiskiem wyłącznie religijnym, lecz raczej marginalnym, gdyż będzie on praktykowany przez elitarne grupy chrześcijan oraz przez sekty. Począwszy od montanistów, do których wstąpił Tertulian, przez katarów i waldensów, anabaptystów i mennonitów, arian i amishy, po kwakrów i tunkersów, adwentystów Dnia Siódmego i Świadków Jehowy.

Definicja i rodzaje pacyfizmu

Przy tak wielkiej złożoności materii nie można się dziwić, że typów i definicji pacyfizmu jest bez liku. Możemy zatem mówić o pacyfizmie absolutnym, a więc i radykalnym oraz o pacyfizmie relatywistycznym mającym selektywny charakter (A. J. P. Taylor), czy też za Bertrandem Russellem (Droga do pokoju) o pacyfizmie częściowym i integralnym. Max Scheler będzie mówił o „pacyfizmie w potrzebie” (Notpacifismus), bazującym na obawie przed kosztami wyścigu zbrojeń i stąd dążącym do eliminacji wojny oraz „pacyfizmie chrześcijańskim” (acz jego związki z religią są pośrednie), który ma dążyć do nowego porządku prawnego Europy, budując „pozytywny pokój” na bazie wspólnych wartości (a potem w broszurce Die Idee des Friedens und der Pacifismus podzieli pacyfizm na osiem pododmian). Analizujący zasady non-violance Gene Sharp (w Types of Principled Nonviolence) będzie w ramach pacyfizmu specyfikował: nieprzeciwstawianie się, aktywne pojednanie, moralny sprzeciw, satyagrahę oraz rewolucję bez użycia przemocy. Raymond Aron (Paix et Guerre entre les Nations) podzieli pacyfizmy na pacyfizm wypływający z postawy psychicznej, moralnej lub religijnej, lecz nieposiadający teorii przyczyny wojny ani doktryny budowania pokoju oraz na posiadający teorię wojny i pokojową doktrynę realizowaną przez budowanie międzynarodowego ładu prawnego (lub - co sam odrzuca - przez budowanie ogólnoświatowego mocarstwa).