Kościół i pacyfizm

Peter Brock, najwybitniejszy chyba współczesny badacz pacyfizmu [9], dzieli go na trzy podstawowe grupy: separacyjny – ukierunkowany na odseparowanie się od otoczenia społecznego i pielęgnowanie własnych wartości i norm (w tym pacyfistycznych); integracyjny – Łączący pacyfistyczną etykę z partycypacją w istniejącym systemem politycznym, dążąc do jego zreformowania oraz pacyfizm ukierunkowany przez cel (goal-directed pacifism) będący formą walki bez użycia przemocy, aby osiągnąć konkretny cel (np. u Ghandiego – niepodległość Indii, u M. L. Kinga – zniesienie segregacji rasowej). Do tego dodaje Brock jeszcze trzy kolejne, incydentalne, typy pacyfizmu, których powyższa klasyfikacja nie ujmuje, gdyż nie roztrząsa ona przyczyn postaw pacyfistycznych: pacyfizm płynący z powołania (vocational pacifism) – pacyfizm duchownych, jeśli zobowiązani są oni do powstrzymywania się od przelewu krwi i udziału w wojnie; pacyfizm soteriologiczny – powstrzymywanie się od przelewania krwi ludzi (rzadziej: i zwierząt), gdyż kwestionowałoby to moje zbawienie (niektóre religie pierwotne, początkowo katarzy); pacyfizm eschatologiczny – odmowa służby wojskowej i powstrzymywanie się od wszelkiej przemocy ze względu na rychłe nadejście czasów ostatecznych (Adwentyści Dnia Siódmego, Plymouth’s Brothers, chrystadelphianie).

Już samo to krótkie scharakteryzowanie różnorakich typologii pacyfizmów pokazuje jak bardzo wielobarwnym i różnorodnym, a zarazem trudnym do opisania są one zjawiskiem. Jednakże - wystarczy zauważyć – że do istoty pacyfizmu należy zaliczyć bezwarunkowe potępienie wszystkich wojen. W innym bowiem wypadku, każdą krytykę wojny oraz poparcie dla pokoju można nazwać pacyfizmem, co czyni ów termin nieostrym i bezużytecznym poznawczo. Dlatego dla dalszego ciągu naszych rozważań przyjmijmy stosunkowo prostą i powszechnie przyjmowaną, słownikową definicję terminu „pacyfizm” uznając, że jest to „ruch społeczno-polityczny uznający pokój za wartość najwyższą i potępiający wszystkie wojny bez względu na ich charakter” [10].

Pozytywne skutki pacyfizmu

Szlachetność idei – służenie sprawie pokoju oraz wrażliwość na zło, jakie niesie ze sobą każda wojna – sprawia, że działalność pacyfistów wiąże się z wieloma pozytywnymi skutkami w życiu społecznym. W wymiarze etyki życia społecznego uwrażliwia ona ludzi na gwałt i zło, które są integralnie wpisane w każdą wojnę. Przeciwstawia się opiniom militarystycznym, wedle których wojna jest czymś heroicznym i szlachetnym, będąc zarazem naturalnym lub przynajmniej nieuchronnym przedłużeniem działalności politycznej. W swych działaniach łączą też pacyfiści niekiedy problem pokoju z problemem sprawiedliwości społecznej [11].

W wymiarze etyki indywidualnej pacyfizm podnosi wymiar konkretnej osobistej odpowiedzialności etycznej za zło, które dzieje się wokół nas. Przeciwstawia się postawie obojętności i bierności. W wymiarze edukacyjnym, poprzez inicjowanie i organizowanie publicznych debat oraz działalność wychowawczą, pacyfizm sprzyja przełamywaniu wrogości pomiędzy różnymi grupami społecznymi, zwłaszcza przezwyciężaniu nacjonalizmów, a także wspiera budowanie poczucia ponadnarodowej wspólnoty i solidarności. Działacze pacyfistyczni prowadzą też niekiedy szkolenia dotyczące pokojowego rozwiązywania sporów międzynarodowych, w tym prowadzenia negocjacji i mediacji [12]. Ich działalność przyczyniła się też do ustanowienia pokojowej nagrody Nobla [13].