Nie wierzę w szkolną katechezę

Zdaję sobie sprawę, że usunięcie religii ze szkół dla wielu oznaczałoby pośmiertny tryumf propagandy komunistycznej. Ale też wierzę głęboko, że musi wreszcie przyjść czas, kiedy nasze myślenie zdoła wywikłać się z ekonomicznych i politycznych kołtunów, kiedy będziemy zdolni na chłodno spojrzeć na rzeczywistość polskiej szkoły i polskiej religii i postawić sobie kilka pytań, których dotąd wstydliwie unikaliśmy.

Kiedy przysłuchuję się sporom o ocenę z religii na świadectwie szkolnym, odnoszę silne wrażenie, że oto – z dobrej woli, ze słusznych i zacnych pobudek – zabrnęliśmy w ślepą uliczkę. Słucham argumentów przeciwnych ocenianiu tak subtelnej i nie do końca mierzalnej wartości, jaką jest religijność lub nawet samo zaangażowanie w sprawy wiary, słucham i – ogólnie rzecz biorąc – zgadzam się. Słucham następnie argumentów drugiej strony (katecheza jako przedmiot nieoceniany lub oceniany bez negatywnych konsekwencji staje się przedmiotem niepoważnym) i zgadzam się z nimi równie chętnie. Mam przy tym nieco próżne przekonanie, że moje koncyliarne stanowisko, a właściwie jego brak, nie bierze się z lenistwa intelektualnego, ale wyrasta z sytuacji, która sama w sobie zawiera niedającą się przezwyciężyć sprzeczność. Tą sprzecznością jest obecność katechezy w szkole.

Nader rzadko powracamy dziś do tego tematu. Nader niechętnie wraca do dyskusji nad obecnością religii w szkole duchowieństwo. Powody są ku temu przeróżne: od politycznych po finansowe. Powrót religii do szkół był w roku ’90 tryumfalnym symbolem zmiany ustrojowej, symbolem zwycięstwa nad szkołą zideologizowaną. Wtedy, po Okrągłym Stole, sprzeciwiać mu się mogli przede wszystkim „wrogowie Kościoła”. Głos kilku jego „obrońców” zadających ważne pytanie, czy to na pewno dobry pomysł, nie został poważnie potraktowany. Dziś, po siedemnastu latach szkolnej katechezy w III Rzeczypospolitej, warto to pytanie postawić na nowo: czy to był na pewno dobry pomysł? Czy ten pomysł sprawdził się w nowej polskiej rzeczywistości? Nie będę się rozpisywał o innych powodach, dla których Kościół hierarchiczny nie powraca dziś do tego tematu, ponieważ są dość przyziemne: wynajem sal katechetycznych (teraz często odnajmują je od parafii prywatne szkoły wyższe, szkoły policealne itp.), pensje nauczycielskie dla wikarych – to wszystko ważny i potrzebny Kościołowi zastrzyk gotówki, dzięki któremu powstają nowe świątynie i domy rekolekcyjne. A wszystko to za cenę, którą chętnie i z wielkimi nadziejami zgodziliśmy się płacić na początku lat 90.: za cenę uczynienia religii jednym z przedmiotów szkolnych. Czy nie jest to jednak cena zbyt wysoka?

Moje pokolenie miało okazję doświadczyć tej zmiany na własnej skórze. W roku ’90 kończyliśmy szkołę podstawową, w siódmej klasie opuściliśmy salkę katechetyczną i odtąd uczęszczaliśmy na katechezę do sali chemicznej. Z pełną świadomością twierdzę, że wtedy również skończyła się dla mnie prawdziwa katecheza [1] . Ksiądz z dziennikiem pod pachą przestał być dla nas prawdziwym księdzem, nigdy też (choć bardzo tego chciał) nie stał się prawdziwym nauczycielem. To doświadczenie pokoleniowe pozwala mi sformułować kilka wcale nienowych tez, które – jak sądzę – powinniśmy dziś raz jeszcze przemyśleć.

[1] Wróciła na jeden rok w liceum w postaci niezwykle ciekawych wykładów o religiach świata, które zawdzięczaliśmy nie tyle programowi, ile pasji znakomicie wykształconego księdza. Nie nazwałbym ich jednak „katechezą” – to były wyjątkowo dobrze poprowadzone lekcje „religii”.