Cela numer 21

III

Tutaj, zobacz. „Koziczyńska, panna, ma lat 16”. Są też nagrobki, małe czarne krzyżyki, a nawet trumienki. Są napisy stare, już wytarte i są całkiem świeże. Litery koślawe, kreślone niepewną ręką i grube, mocne, litery jak manifesty. Napisy wyskrobane, wyrysowane, wykłute przez byłych więźniów na ścianach, na drzwiach. Ale ten jeden zastanawia najbardziej. „Koziczyńska, panna, ma lat 16”. Ko-zi-czyńska. Ma lat 16. A może miała? Nie jest dobrze z Imperium, skoro lęka się szesnastoletnich panien Koziczyńskich.

Kroki za drzwiami. Nierówne, żandarm znów popił.

Więc? Nie powiedziałeś, tak? Mogłeś powiedzieć. To proste pytania, są na nie proste odpowiedzi. A ty milczysz. Dlaczego milczysz? Jutro powiesz? Bo jutro znów będą pytać. I pojutrze. Zawloką przed komisję. W komisji zawsze są ci sami i pytania zawsze są te same. Tylko ty nigdy nie odpowiadasz. Kiedy nie odpowiadasz, oni mówią liczbę. Na przykład „20” albo „40”. Żandarm wyjmuje knut i zaczynać liczyć nim po twoich plecach. Knuty są różne: dłuższe, krótsze. Są knuty drewniane i knuty metalowe. Takie, które tylko obijają mięśnie i takie, które rozrywają skórę. Możesz krzyczeć. Krzycz. Mury są grube, wystarczająco grube, żeby dokładnie krzyk wytłumić. I w końcu odpowiesz.

IV

Opowieść o więźniu celi numer 21 Karolu Levittoux tworzą przypadki. Zdarzenia błahe, niespodziewane. Albo z pozoru niezwiązane z opowieścią.

Przypadek pierwszy. Francuz Pierre- Maturin Levittoux Desnouettes razem z wojskiem Napoleona rusza w 1812 roku na Moskwę. Kiedy cesarz zarządza odwrót, Pierre postanawia zostać w Polsce. Żeni się z Polką, Marią z Życińskich. Osiada w Kępkach, szlacheckim zaścianku (stan z 1827 roku: 31 domów, 147 osób). Karol rodzi się prawdopodobnie w 1820 roku.

Przypadek drugi. W Łukowie, w gimnazjum pijarów, Karol poznaje Tytusa Gumowskiego i Stanisława Dubois. Razem czytają zakazane druki, interesują się polityką. W 1839 roku Levittoux zakłada w Łukowie tajną organizację – Związek Patriotyczny.

Przypadek trzeci. Warszawskie filie Stowarzyszenia Ludu Polskiego i Konfederacji Narodu Polskiego, dużych organizacji spiskowych, zostają rozbite. Tworzy się luka w kierownictwie ruchu wyzwoleńczego. Na czoło konspiracji młodzieżowej wybija się więc łukowski Związek Patriotyczny, który wchłania resztki warszawskiej organizacji.

Przypadek czwarty. Do organizacji przyjęty zostaje nauczyciel zdrajca, Jan Thierbach. Zaczynają się masowe aresztowania.

Przypadek piąty. Szesnastego kwietnia 1841 roku Aleksander Nikołajewicz, carski syn, żeni się z Marią Hessen Darmstadt. Z okazji ślubu władze ogłaszają amnestię. Z więzienia wychodzą łukowscy spiskowcy. Wszyscy oprócz Levittoux. Nie powodzi się próba ucieczki. Śledztwo trwa dalej. Levittoux jest głodzony. W nocy budzi się go, gdy tylko próbuje zasnąć. Jego plecy przyjmują dwa tysiące pałek. Czterysta co drugi dzień.