Świat chasydów

Inną kategorią odziedziczoną przez chasydyzm z myśli kabalistycznej jest deweut. Słowo to dosłownie oznacza „przylgnięcie do Boga”. We wczesnej myśli judaistycznej każdy człowiek powinien dążyć do jak najpełniejszego zjednoczenia swojego jestestwa z Bogiem. Do tej koncepcji chasydyzm wprowadził pewną nowość: chasyd owego zjednoczenia nie mógł osiągnąć sam. Potrzebował w tym celu pośrednika, który pozostawał znacznie bliżej Boga niż on, potrafił się komunikować ze światem niebiańskim i mógł pomóc ludzkim modlitwom czy samej duszy człowieka wznieść się ku Bogu. Czymś nowym w chasydyzmie była także koncepcja entuzjazmu religijnego – hitlahawut – co dosłownie oznacza „rozpalenie serca”. Chasyd wszystko powinien czynić z radością. Baal Szem Tow nauczał, że Boga należy chwalić nie poprzez umartwienie, a przez mądre i radosne korzystanie z życia. Stąd chasydzi czcili Boga także poprzez radosny taniec i śpiew.

Świadkami tej radości jesteśmy obydwaj w Jerozolimie. Zwłaszcza w piątek, w dniu rozpoczęcia szabatu, kiedy odświętnie ubrani chasydzi w radosnym nastroju udają się na modlitwę do otwartej pod niebem synagogi przed Murem Płaczu.

Rzeczywiście modlitwa jest tym, co w sposób zasadniczy odróżnia chasydów od niechasydów. Tradycyjnie w rabinicznej kulturze, przynajmniej od późnego średniowiecza, podstawową formą religijności były studia religijne. Mógł się nimi zająć jednak tylko człowiek wykształcony, który znał język hebrajski i aramejski, był w stanie opanować skomplikowane struktury logiczne związane z metodą studiów rabinicznych, a także ogromną ilość tekstów. Niektórzy dochodzili do niewyobrażalnej dla nas znajomości tekstów i biegłości w ich interpretacji. Najzdolniejsi studenci potrafili na przykład wbić igłę w stronę Talmudu i powiedzieć, przez jakie słowa na kolejnych stronach ta igła przeszła.

To było oczywiście bardzo elitarne podejście do religijności, które wykluczało z tak wysokich form pobożności większość społeczności żydowskiej. Chasydyzm wprowadził tu rewolucyjną zmianę – już nie wysokie i ekskluzywne studia miały być najważniejsze w dążeniu do świętości, ale modlitwa, w której każdy Żyd mógł osiągnąć wyżyny duchowe, nawet osoba niewykształcona: pończosznik, krawiec, szewc, kupiec, rzeźnik. Dla chasydów pobożność tradycyjnych rabinów była nieautentyczna. Zarzucano im, że większość z nich studiuje Torę nie dla niej samej, ale po to, by zyskać prestiż i pozycję społeczną.

Chasydzi tworzyli więc własne wspólnoty modlitewne – miniany, przyjęli także inny modlitewnik od powszechnie używanego przez wschodnioeuropejskich Żydów. W swoim kręgu propagowali formy modlitwy ekstatycznej, która była swoistym stanem uniesienia i oderwaniem od rzeczywistości. Z tego względu nie mogli modlić się o wyznaczonych rytualnie godzinach, ale wówczas kiedy dusza osiągała stan religijnego uwznioślenia. Chasydom pomagały w tym różnego rodzaju techniki modlitewne, które dla patrzących z zewnątrz mogą wydać się niezrozumiałym gwałtownym potrząsaniem całego ciała. Dla pewnych chasydów nawet palenie fajki to modlitewny ryt, ponieważ unoszący się dym fajki stawał się dla nich symbolem wznoszących się do Boga modlitw.

Podstawową kategorią życia religijnego była więc dla chasydów uwznioślona modlitwa i mistyczne przeżycie, do którego może dojść każdy, nie tylko wybrani. Chasydyzm to religia powszechnego mistycyzmu. Z tym nie spotkamy się na taką skalę w żadnej innej religii. Pytanie tylko, jak ci prości ludzie, niemający kompetencji duchowych i intelektualnych do głębokiego życia mistycznego, realizowali to założenie w życiu. Co do tego były wątpliwości już od samego początku. Salomon Majmon, znany żydowski filozof żyjący w latach 1754-1800, w swojej autobiografii opisał chasydzką wspólnotę, do której w latach siedemdziesiątych XVIII wieku został – jak sam mówi – „zwerbowany” przez wędrownego kaznodzieję.