Cyryl i Metody, czyli Msza w języku pogan

Po drodze zatrzymali się w Wenecji, gdzie właśnie obradował synod duchowieństwa. To tam usłyszeli zarzuty w dość ostrym tonie, że w języku słowiańskim nie przystoi Boga chwalić, bo są do tego języki znacznie czcigodniejsze, jak łacina, greka czy hebrajski.

Patrząc z naszej perspektywy oskarżenia te mogą wydawać się śmieszne. Choć są i tacy, którzy i dziś przyznaliby rację weneckiemu duchowieństwu. Spór był jednak poważny i nie chodziło w nim tylko o rozciągniecie politycznych stref wpływów na Słowian, choć to oczywiście też. Problem dotyczył inkulturacji, czyli tego, na ile można pogodzić przesłanie Ewangelii z mentalnością i kulturą ludów, którym jest ona głoszona. Czy ze względu na domniemaną wyższość łaciny lub greki nie wolno głosić Słowa Bożego (także przez liturgię) w innych językach, w których byłoby ono lepiej zrozumiałe?

Konstantyn dał chyba najlepszą odpowiedź jaka mogła być: „Czyż deszcz od Boga nie pada na wszystkich równo? A słońce, czyż nie tak samo na wszystkich świeci? (Mt 5, 45). Czyż nie dychamy wszyscy powietrzem jednakowo? Jakżeż więc nie wstydzicie się uznawać tylko trzy języki, a wszystkim innym ludom i językom kazać być ślepymi i głuchymi? Powiedzcie mi, czy Boga uważacie za tak słabego, że tego dać nie może, czy za tak zawistnego, że nie chce?"

Następnie zaczął przytaczać różne fragmenty Starego i Nowego Testamentu mówiące o głoszeniu chwały Bożej przez wszelkie ludy i języki. Mowę zakończył następująco: „A nadto mówi Paweł: I każdy język niech głosi, że Panem jest Jezus Chrystus ku chwale Boga Ojca (Flp 2, 11). Amen. Tymi słowy i lepszymi jeszcze zawstydził ich i odszedł, pozostawiając ich wszystkich".

Rzym mówi: tak

O działalności braci sołuńskich i ich podróży do Akwilei dowiedział się papież Hadrian II. Będąc pod wrażeniem ich pracy misyjnej zaprosił ich do Rzymu. W 868 r. uroczyście przyjął Konstantyna i Metodego w Rzymie, a oni przekazali mu odnalezione na Krymie relikwie św. Klemensa. Pokazali mu też przetłumaczone przez siebie słowiańskie księgi liturgiczne. Hadrian II był nimi zachwycony, niedługo potem poświęcił je w kościele Santa Maria Maggiore. Oznaczało to całkowitą aprobatę dla stosowania języka słowiańskiego w liturgii. Metody i niektórzy z uczniów otrzymali także święcenia kapłańskie.

W Rzymie bracia pozostali dwa lata, z powodu choroby Konstantyna. Nie wiemy na co chorował, jednak na stan jego zdrowia wpływ miało na pewno zmęczenie, wynikające z licznych podróży. W swoim życiu przewędrował z Salonik do Konstantynopola, następnie do Bagdadu, na Krym i w głąb państwa Chazarów, przeszedł prawie całą ówczesną Słowiańszczyznę. Niedługo przed swoją śmiercią, która nastąpiła 14 lutego 869 r., wstąpił do klasztoru, gdzie otrzymał imię Cyryl. Pochowano go w bazylice św. Klemensa w Rzymie.

Po śmierci Cyryla Hadrian II skierował do książąt słowiańskich bullę Gloria in excelsis Deo, w której zaaprobował oficjalnie słowiańską liturgię. W liście pisał m.in.: „My zaś, po trzykroć się radując, umyślimy po rozwadze posłać syna naszego Metodego, wyświęciwszy go wraz z uczniami (...), aby was uczył, jakieście prosili, i wykładał księgi w języku waszym wedle wszystkich obrządków kościelnych wraz ze Mszą świętą, czyli służbą, ze chrztem, jak to zaczął Konstantyn za łaską Bożą i modlitwą św. Klemensa. (...)

Ten jeden tylko zwyczaj zachowujcie, aby przy Mszy świetej czytać najpierw apostoł [czytanie z Nowego Testamentu] i Ewangelię po łacinie, a potem po słowiańsku. (...) Jeśliby zaś ktoś (...) zaczął zuchwale bałamucić was, ganiąc księgi w waszym języku, niech nie będzie wyłączony z Kościoła, ale tylko pod sąd kościelny oddany, póki się nie poprawi". Niestety nie wszyscy przejęli się tym słowami papieża.