Zawsze wierna czy mierna? Plusy i minusy polskiej wiary

Z ludowym charakterem wiary wiąże się też zaleta, jaką podkreślili Daria i Józef Majewscy: „kościelność mimo wszystko” – poczucie związku z Kościołem, nawet pomimo grzeszności i słabości duszpasterzy, pomimo niezrozumiałości takich czy innych decyzji hierarchii (np. przeniesienie ukochanego księdza do innej parafii), pomimo niejasności finansowej parafii. Pomimo narzekania na Kościół, pomimo tradycji spontanicznego oddolnego antyklerykalizmu – Polacy i tak będą chodzić do kościoła.

Mało tego – dla wielu Polaków Kościół jest istotnym punktem odniesienia. Wiara i jej zewnętrzny wyraz – czyli Kościół – są po prostu ważne w ich życiu. Coraz częściej również ludzie młodego i średniego pokolenia – niezadowoleni z typowej oferty duszpasterskiej, organizują się, „biorą sprawy w swoje ręce”, zapraszają duszpasterza do pomocy (Kościół jako wspólnota). Również w wymiarze społecznym Kościół (jako instytucja) odgrywa znaczącą rolę w wielu debatach społecznych. Nawet jeśli dzieje się to w atmosferze krytyki – owocuje to silną obecnością tematyki religijnej w dyskursie publicznym. Większość Polaków darzy Kościół szacunkiem i zaufaniem.

O silnej pozycji religii i Kościoła świadczy także obecność tematyki religijnej w polskich mediach świeckich. Zarówno prasa, jak i media elektroniczne (także poważne media prywatne) często i zazwyczaj rzeczowo informują o wydarzeniach z życia Kościoła. Dyskusje o roli Kościoła, jakie się w mediach odbywają, nawet jeśli są niesprawiedliwie krytyczne, pokazują, jak ważna jest ta tematyka dla Polaków. Znaczącym pozytywnym faktem są także media katolickie – z ich rosnącą różnorodnością, a zarazem wzrastającym profesjonalizmem. Fenomenem godnym pochwał jest także aktywna obecność katolików w internecie – zarówno poprzez duże portale, jak i drobne inicjatywy.

Ważną pozytywną cechą współczesnej polskiej religijności jest – jak to sformułował Piotr M.A. Cywiński – dostępność indywidualnych form życia duchowego. Chodzi o różne ruchy i wspólnoty, liczne formy rekolekcji, centra duchowości, ośrodki formacyjne. Osoby poszukujące głębszego życia duchowego coraz częściej mogą odnaleźć odpowiednie propozycje w Kościele, nie muszą odwoływać się do buddyzmu.

Wyraźnie jest to owoc rozwoju, jaki nastąpił w ostatnich 40 latach, po II Soborze Watykańskim. Sławomir Żurek podkreśla, że okres ten można nazwać wiosną Kościoła w Polsce: „Mam tu na myśli przede wszystkim odnowę Kościoła lokalnego – struktury parafii i form przeżywania liturgii poprzez nowe rzeczywistości wspólnotowe, takie jak neokatechumenat, oaza, Odnowa w Duchu Świętym, Foccolari, ruchy rodzinne i wiele innych. Rozkwit tego typu inicjatyw w Polsce – oraz ich stabilność – pozwalają wręcz mówić, zdaniem Żurka, że „atutem polskiej religijności jest jej otwartość na ducha Soboru Watykańskiego II”.

Wśród godnych dostrzeżenia inicjatyw duszpasterskich członkowie Zespołu wymieniali m.in.: istnienie „wzorcowych” czy „kultowych” parafii (często prowadzonych przez zakony), które inspirują swoją działalnością inne wspólnoty; działalność edukacyjną, społeczną, charytatywną i misyjną niektórych zakonów; żywe duszpasterstwa akademickie w miastach uniwersyteckich; rozbudowane duszpasterstwo młodzieżowe (chyba unikalne w skali europejskiej); obecność pewnej liczby wybitnych duszpasterzy (czasem obdarzonych dużą charyzmą) i teologów; nieliczne, ale znaczące inicjatywy w dziedzinie ekumenizmu i dialogu międzyreligijnego.