Zawsze wierna czy mierna? Plusy i minusy polskiej wiary

Jakie są mocne i słabe strony polskiej wiary dzisiaj (w tym: Kościoła katolickiego jako wspólnoty i jako instytucji)? Jakie widzę szanse i jakie zagrożenia dla rozwoju wiary Polaków w najbliższej przyszłości (zarówno wewnątrz wspólnoty wierzących, jak i w ogólnej sytuacji kulturowej)? Na takie pytania poszukiwali odpowiedzi członkowie Zespołu Laboratorium WIĘZI w ramach specjalnej ankiety, której podsumowanie tu przedstawiamy [1].

Posłużyliśmy się metodą techniki analitycznej SWOT. Polega ona na posegregowaniu posiadanych informacji na cztery grupy: S (Strengths) – mocne strony, W (Weaknesses) – słabe strony, O (Opportunities) – szanse, T (Threats) – zagrożenia. Analiza mocnych i słabych stron to diagnoza stanu obecnego. Refleksje nad szansami i zagrożeniami to prognoza przyszłości.

Większość członków Zespołu Laboratorium WIĘZI przesłała swoje wypowiedzi w formie krótkich odpowiedzi na kolejne pytania ankiety. Niektórzy zaprosili do udziału w ankiecie także zaprzyjaźnionych zaangażowanych chrześcijan, albo też prezentowali opinie będące wynikiem dyskusji w szerszym gronie w swoich społecznościach lokalnych. Inni członkowie Zespołu przesłali natomiast swoje obszerne wypowiedzi i artykuły dotyczące spraw będących przedmiotem raportu. Część opinii będzie cytowana poniżej indywidualnie, w większości jednak poniższe opracowanie ma charakter syntetyczny.

Mocne strony polskiej wiary

Najczęściej wymienianą pozytywną cechą wiary Polaków jest zakorzenienie w tradycji i kulturze. Wielkim skarbem polskiej wiary można nazwać kulturową oczywistość chrześcijaństwa, powszechność wpływów katolicyzmu. W Polsce nie trzeba – jak chociażby bezpośrednio za naszą zachodnią granicą, na ziemiach dotkniętych ateizacyjną polityką byłej NRD – wyjaśniać młodzieży podstawowej symboliki biblijnej w muzeach. „Nadzy kobieta i mężczyzna pod drzewem kojarzą się młodym Polakom z rajem, a nie z seksem” – pisze jeden z członków Zespołu.

„Tradycyjny charakter polskiej wiary bywa interpretowany dość płytko, nawet wyśmiewany, ale to ogromne bogactwo, ponieważ wiara, a w szczególności religijność, kształtuje się zawsze w jakiejś wspólnocie i przez tę wspólnotę jest przekazywana. Tradycyjny koloryt wiary – o ile nie wpadamy w «narodowe zadęcie» – pozwala głębiej wrosnąć w lokalny Kościół” – pisze s. Barbara Chyrowicz. Anna Karoń-Ostrowska wskazuje na tradycję obecności Kościoła w życiu narodu na kolejnych tragicznych zakrętach historii, która zostawiła pozytywny ślad w świadomości społecznej, oraz na pozytywną, wspierającą, opiekuńczą rolę kleru w społeczeństwie polskim.

W wielu wypowiedziach ankietowych podkreślano także silny związek wiary z pobożnością. Bardzo mocną stroną polskiej religijności – zwłaszcza w porównaniu z krajami sąsiednimi i całym kontynentem europejskim – jest żywa tradycja Mszy niedzielnej. Polskie kościoły, zwłaszcza dla przybysza z zagranicy, robią wrażenie pełnych, czasem nawet przepełnionych. Monika Waluś zwraca uwagę, że wśród osób wypełniających polskie kościoły większość to kobiety i dzieci. Jej zdaniem, dzięki oparciu na tradycji, uczuciach, rodzinie i kobietach – wiara Polaków ma również silne odwołanie do codzienności życia.

[1] Więcej o Laboratorium WIĘZI, w tym skład Zespołu – zob. s. 81-85.