O bohaterstwie i bohaterach

Bohaterstwo związane z cnotą męstwa, było zatem, tak jak męstwo, zasadniczo przymiotem żołnierskim, ujawniało się na polu walki, przede wszystkim w obronie ojczyzny. Bohaterstwo tego rodzaju ściśle łączyło się z patriotyzmem, wręcz wymagało patriotyzmu, czyli wielkiej i ofiarnej miłości do ojczyzny. Patriotyzm jako miłość do ojczyzny wyrasta z miłości i czci dla rodziców i rodziny. Inaczej – to miłość do rodziców rozszerzona na własny naród. Warto podkreślić, że patriotyzm jest wymogiem sprawiedliwości, którą określamy mianem współdzielczej. Współdzielczy wymiar sprawiedliwości (jako stałej woli oddawania innym tego, co się im słusznie należy) określa relację i powinności człowieka względem naczelnej wspólnoty ludzkiej, w której on żyje. Najważniejsze obowiązki sprawiedliwości współdzielczej to: ofiara z majątku (uczciwe płacenie podatków), ofiara z życia i rzetelna praca na rzecz społeczności, bo z owoców tej pracy korzysta cała społeczność, a nie tylko podmiot w formie zapłaty^[12]. Gotowość do czynów bohaterskich była więc wpisana w postawę patriotyczną, bo od tej postawy wymagano zdolności do poświęceń, ale też ofiary z życia.

Ten typ bohatera rycerza zostaje od czasów nowożytnych (zwłaszcza od narodzin protestantyzmu) stopniowo zastępowany nowym wzorcem bohatera: selfmana, dla którego niewiele znaczy dobro ogółu, działa on tylko dla siebie, a jego jedynym celem jest „urządzić się w życiu” (sukces)^[13].

Heroizm męczeństwa

Należy podkreślić, że najwyższe męstwo może oznaczać męczeństwo, kiedy czyn heroiczny jest oddaniem życia w obronie absolutnej prawdy czy dobra, za ojczyznę i jej ład lub też innego człowieka^[14]. Za męczennika można uznać słynnego Sokratesa, który w obronie prawdy gotów był do każdego poświęcenia, co potwierdził dobrowolnie przyjmując wyrok śmierci. Męczennikami nazywamy w pierwszej kolejności tych, którzy ponosili śmierć (najczęściej gwałtowną) za wiarę, a których tradycja chrześcijańska określiła jako świadków (martyres)^[15]. Idea męczeństwa zrodziła się na gruncie praktyki otaczania (przez Żydów) wielką czcią poległych w walce podczas powstania Machabeuszów (skierowanego przeciwko Grekom – okupantom)^[16]. Wzorem Chrystusa wszyscy bohaterowie wczesnego chrześcijaństwa to męczennicy (np. św. Piotr – ukrzyżowany głową w dół; św. Paweł – ścięty; św. Wawrzyniec – spalony na rozżarzonym ruszcie, św. Sebastian – przeszyty strzałami z łuku i dobity pałkami, św. Barbara – według przekazów męczona i w końcu ścięta; św. Katarzyna – po nieudanym łamaniu kołem ścięta, św. Agnieszka Rzymianka – jako 12-latka męczona, wreszcie zabita ciosem miecza w gardło)^[17]. Męczeństwo w tym okresie i nie tylko stanowiło ideał świętości (najwyższy wyraz upodobnienia się do Chrystusa), dlatego było pragnieniem wielu chrześcijan (np. Ignacego Antiocheńskiego). Kościół tak wysoko ceni męczeństwo, że na potrzeby kanonizacji w przypadku męczenników wystarczy stwierdzenie faktu męczeństwa za wiarę, nie ma potrzeby wykazywania heroiczności cnót przyszłego świętego. Oddanie życia z motywów religijnych miało oczywiście bardzo różne przyczyny bezpośrednie, dlatego np. męczennikiem za wiarę jest ukamienowany św. Szczepan, ale ścięty św. Jan Chrzciciel jest męczennikiem broniącym zasad moralności^[18] (podobnie też skatowany i utopiony ks. J. Popiełuszko został męczennikiem broniąc godności człowieka).

Bohaterstwo – wyróżnik polskości

Polacy to naród bohaterów. Mamy tak wielu narodowych bohaterów dlatego, że tak trudne są nasze dzieje. Historia dostarcza nam niezliczonych przykładów bohaterstwa szczególnie z pobudek patriotycznych i religijnych. Każdy zryw wolnościowy, każda bitwa ujawniały bohaterskie postawy Polaków. Liczne przykłady bohaterów, którzy cierpieli i ginęli dla kraju oraz narodu czy też za wiarę, znajdujemy w literaturze polskiej. Już w zaraniu swej państwowości nasza ojczyzna miała wielkich świętych męczenników: Wojciecha, a później Stanisława ze Szczepanowa, szczególnie czczonych w trudnym czasie zaborów, uznanych wówczas za najważniejszych świętych i patronów Polski^[19]. Zwłaszcza kult św. Stanisława jednoczył Polaków ze wszystkich zaborów, dlatego był ostro zwalczany przez zaborców^[20]. Przywołując tylko wymienionych dwóch głównych patronów Polski należy przypomnieć, że poczet polskich świętych i błogosławionych (wraz z wynoszonymi na ołtarze w sposób zbiorowy) liczy ponad 200 nazwisk. Wśród nich wielu jest męczenników, bohaterów i osób, które odznaczały się heroicznością cnót.