O bohaterstwie i bohaterach

 

Oprócz świętych największe znaczenie dla polskiej historii mają bohaterowie obrońcy – rycerze (np. Spytko II z Melsztyna wojewoda krakowski, poległ bohatersko w bitwie pod Worsklą (1399); znakomity Mikołaj Powała z Taczewa – uczestnik Grunwaldu i bitwy pod Koronowem (gdzie został ranny), znany w Europie Zawisza Czarny z Garbowa – wsławił się obroną chorągwi królewskiej w bitwie pod Grunwaldem, zginął w walce rycerstwa chrześcijańskiego z Turkami pod zamkiem Golubac nad Dunajem (1428); hetman S. Żółkiewski – uczestnik wielu zwycięskich kampanii wojennych, zasłynął w bitwie pod Kłuszynem (1610) pokonując wielokrotnie liczniejsze siły wojsk rosyjsko-szwedzkich; hetman S. Czarniecki – słynny z prowadzenia wojny partyzanckiej w czasie potopu szwedzkiego oraz z walk przeciw powstaniu Chmielnickiego), ale także władcy (np. Bolesław Chrobry, Kazimierz Wielki, Władysław Jagiełło, Stefan Batory, Jan III Sobieski). Katastrofa zaborów i klęska powstań nie unicestwiły ducha narodu, lecz paradoksalnie dopiero go wytworzyły i wysublimowały. To właśnie z cierpień (prześladowań i zsyłek) zrodził się ów duch, na takim gruncie wzrastała „polskość”. Wielka literatura patriotyczna powstała w zasadniczej części w okresie trzydziestolecia międzypowstaniowego (między powstaniem listopadowym a styczniowym). Literatura ta przyniosła ze sobą typ bohatera romantycznego, którego cechowała gotowość poniesienia każdej ofiary za ojczyznę, za jej wyzwolenie. Najbardziej znane przykłady takiego bohatera patrioty to mickiewiczowscy: Gustaw Konrad z III części Dziadów oraz Jacek Soplica z Pana Tadeusza czy też Kordian z dramatu J. Słowackiego. Te i wiele innych bohaterskich postaci wywierały wpływ na postawy Polaków w kolejnych pokoleniach. Wielu ofiar składanych przez narodowych bohaterów wymagało odzyskanie niepodległości po 123, a dla licznych Polaków po znacznie większej (patrz I i II rozbiór) liczbie lat zaborów Wojna polsko-bolszewicka i kolejne wielkie okupacje: najpierw hitlerowska, a zaraz za nią sowiecka zależność to znów czasy, w których naród wydał setki i setki tysięcy bohaterów (w samym powstaniu warszawskim zginęło około 200 tys. Polaków). Na potwierdzenie tych słów przywołajmy tylko małą część listy bohaterskich czynów Polaków w czasie II wojny światowej: Westerplatte; Poczta Polska w Gdańsku; Węgierska Górka (Westerplatte południa); Wizna (Polskie Termopile; bohaterski kpt. W. Raginis); obrona Warszawy (1939); harcerze w obronie Katowic i Grodna; Kock; Hel; Hubal; Narwik; Montbard i Falaise (gen. S. Maczek); Bitwa o Anglię; heroiczny rotmistrz W. Pilecki; A. E. Fieldorf „Nil”; „Cichociemni”; Tobruk; wyjście z Buzułuku (armia Andersa); konwoje do Murmańska (polskie okręty); pomoc Żydom w gettach; akcja pod Arsenałem; „cyrk Skalskiego” (spektakularne zwycięstwo nad Pantellerią); okręty podwodne „Sokół” i „Dzik” na Morzu Śródziemnym; Monte Cassino; 1. Samodzielna Kompania Komandosów; Arnhem (1. Samodzielna Brygada Spadochronowa); operacje „Burza” i „Ostra Brama”; godzina „W”; desant na Czerniakowie; loty do walczącej Warszawy^[21].

^[21] Zob. M. Machynia [i in.], Honor i ojczyzna. Bohaterskie czyny Polaków w czasie II wojny światowej, Kraków [2005].

^[22] Zob. 11 dzielnych ludzi. W 90. rocznicę odzyskania przez Polskę niepodległości, red. J. Warzecha, Warszawa 2008, s. 54–61.