Autorytet nauczyciela

J. Pieter ukazuje autorytet nauczyciela jako „zespół wielu różnorodnych właściwości nauczyciela, dzięki którym uczeń bez wyraźnych zakazów i bez strachu przed karą ulega wychowawczemu wpływowi nauczyciela, a w szczególności chętnie stara się stosować do jego wymagań. Istotne znaczenie ma źródło autorytetu oraz sposób pojawienia się go w życiu młodej osoby”^[5].

Rodzaje autorytetu

W literaturze spotykamy się z pewną kategoryzacją autorytetu:

Autorytet formalny – wynikający z powierzonego stanowiska lub pozycji społecznej; ranga i prestiż są źródłem uznania, np. posłowie z racji mandatu, są zapraszani na uroczystości dla podniesienia rangi spotkania. Ale to, czy będzie to autorytet prawdziwy, trwały, autentyczny, będzie zależało od tego, kim są te osoby, co sobą prezentują, jakie mają postawy. Autorytet formalny wynika z powierzenia komuś ważnej funkcji, np. wychowawcy klasy, dyrektora, wizytatora.

Autorytet realny – zależny od człowieka, który żyje zgodnie z zasadami wyznawanymi, wykazuje zgodność głoszonych wartości z realizowanymi w swoim życiu.

Autorytet naukowy – uznawany w danej dziedzinie, specjalności, jako wyraz wiedzy, umiejętności, kunsztu naukowego, ale też uczciwości, godnego postępowania na niwie nauki.

Autorytet pedagogiczny – wynikający z umiejętności wychowawczych, ma ścisły związek z autorytetem moralnym. Charakteryzuje się etycznym działaniem w relacjach interpersonalnych. Aby wychowywać nie wystarczy mieć rację, trzeba umieć kochać. Istotna jest dbałość o godność i powagę zawodu nauczyciela.

Autorytet prawdziwy – wynikający z cech osobowości, postaw, zachowań, wiedzy, mądrości.

Autorytet pozorny – fałszywy, oparty na strachu lub fałszywych przesłankach. Prezentowana w mediach przebojowość, powoduje, że uznaniem cieszą się pozorne „autorytety”, które niosą ze sobą doraźną korzyść. Ma to związek z komercjalizacją życia, przemianami transformacyjnymi, w wyniku których dokonała się inwersja wartości.

Autorytet merytoryczny – jest wynikiem wysokiej społecznej oceny wiedzy lub umiejętności, dotyczących konkretnej dziedziny. Wiedza nie jest kryterium najważniejszym, dezaktualizuje się szybko, ale też nie jest warunkiem postępowania etycznego, moralnego, o czym świadczą dzisiejsze afery wstrząsające światem i Polską. Motywy poszukiwania autorytetu

Presja niezdrowej sytuacji społecznej („trzeba umieć się sprzedać”, „zysk bez pracy”, „łatwy zarobek bez wysiłku”) i chaos pojęciowy powodują, że młodzież szuka potwierdzenia „że jest życie piękniejsze, nowe, i żyć warto i umrzeć warto, trzeba nieść jak chorągiew głowę...”.

Badania przeprowadzone wśród młodzieży klas maturalnych w liceach krakowskich (348 osób) i wśród studentów Uniwersytetu Pedagogicznego (287 osób) wskazują, że 76% badanych deklaruje potrzebę posiadania autorytetu, 13% nie ma zdania na ten temat, a tylko 11% uważa, że nie jest on potrzebny. Uważają, że bardzo trudno jest w dzisiejszych czasach znaleźć autorytet (18%), natomiast 23% nie szuka autorytetu. Na pytanie, kto dla nich jest autorytetem, uzyskano następujące odpowiedzi:

a) licealiści: matka – 58%, ojciec – 30%, nauczyciel – 8%, katecheta – 4%;
b) studenci: matka – 54%, ojciec – 29%, nauczyciel – 11%, katecheta – 2%.

Zapytani o motywy poszukiwania autorytetu, ankietowani odpowiadali:

• potrzeba wzoru, punktu odniesienia,
• potrzeba kogoś, kto jest prawdziwy, autentyczny,
• trudno jest żyć i pracować nad sobą, gdy wokół marazm i nicość,
• potrzebujemy autorytetu, kumpli mamy dość,
• nie da się żyć bez wartości, jeżeli ich nie ma w domu, niech będą choć w szkole,
• bardzo chcę się komuś zwierzyć.

Z badań dotyczących autorytetu nauczyciela wynika, że uczniowie darzą autorytetem nauczyciela, który dobrze wyjaśnia temat (57%), ciekawie prowadzi lekcje (56%), uczy wychowanka mieć własne zdanie (48,6%), odważnie wyraża swoje myśli, nie sprzeniewierza się ideałom (61%). Według badanych na utratę autorytetu nauczyciela wpływa: niezgodność poglądów głoszonych z zachowaniem, obojętność na problemy ucznia, kłamstwo, niesprawiedliwość, spoufalanie się z uczniami (kumpelstwo).

Jeżeli przyjmiemy, że przez wiele lat tą samą ścieżką życia kroczą nauczyciel i uczeń, to nie może być tak, że na tej samej drodze dla każdego jej użytkownika są różne drogowskazy. Jeżeli występuje rozbieżność między werbalizacją wartości a ich stosowaniem, wychowanie nie będzie skuteczne.

Celem wychowania jest kultura rozumiana jako proces duchowy, który jest nieustannym realizowaniem najwyższych wartości. Nieodzowna jest umiejętność „czytania” dóbr kultury, ale tę umiejętność osiąga się przez długie lata. W procesie edukacji i wychowania tworzy się ludzka tożsamość jako obszar poznawczego, emocjonalnego budowania „ja”. Identyfikacja z określonymi wartościami i celami strukturalizuje życie, jednostka każdorazowo ustala co ważniejsze, a co nieistotne, co cenne, a co wartościowe; związana jest z postawami etycznymi warunkującymi wybory człowieka^[6].