Autorytet nauczyciela

Budowanie autorytetu

Autorytet związany jest z siłą woli, prawością, wewnętrzną dyscypliną, powściągliwością, zasadami etyczno-moralnymi, zasadami zachowania i skromnością, ale równocześnie z odwagą cywilną, godnością. Autorytetu nie dostaje się w prezencie, pracuje się na niego całym swoim życiem, choć można go osiągnąć znacznie wcześniej. „Tam gdzie nie ma autorytetów – wchodzą idole; tam gdzie nie ma wiary – magia; gdzie brak kierowania – rosną presje rówieśników”^[7].

W budowaniu zasad, wartości, piękna w młodym człowieku uczestniczy nauczyciel, który wiele czasu (niekiedy więcej niż rodzice) spędza z uczniem. Nie jest więc obojętne, kim jest, jaką jest osobowością, czego wymaga, jaki system wartości prezentuje, jakie ma predyspozycje do wykonywania tego zawodu. Budowanie autorytetu to nieustająca praca nad sobą i ze swoimi uczniami, niezależnie od tego, czy są uczniami czy studentami.        

Czynniki utrudniające budowanie autorytetu nauczyciela

Dobremu nauczycielowi należy się uznanie i wdzięczność za wykonywaną pracę. Jednakże jest wiele czynników, które utrudniają budowanie autorytetu nauczyciela. W aktualnej sytuacji warto zwrócić uwagę na realny i medialny obraz nauczyciela. Są to:

• społeczne nastawienie (niekorzystny obraz medialny nauczyciela)
• postawa roszczeniowa rodziców i uczniów
• niepewność odnośnie do przyszłości losu nauczyciela
• brak kompetencji, brak doświadczenia
• koniunkturalizm
• niesprawiedliwość
• egoizm
• brak wiedzy merytorycznej
• brak zaangażowania
• wykorzystywanie „władzy” nad uczniem
• brak szacunku dla ucznia
• nadmierna koncentracja na własnej osobie (awanse ważniejsze niż uczeń)
• niewłaściwy dobór do zawodu (brak selekcji do zawodu, kandydaci z przypadku)
• anomia wartości moralnych i społecznych (niezdolność odróżniania dobra od zła, relatywizm moralny i społeczny uczniów)
• trudności wynikające z bezradności wobec nowych problemów, jakie stwarza młodzież
• źle rozumiane partnerstwo z uczniem

Nauczyciel–pedagog–mistrz

Rodzice są pierwszym autorytetem dla dziecka, ale gdy dziecko przekracza progi szkoły, konkuruje z nimi autorytet nauczyciela. W relacji nauczyciel–uczeń każdy ma ściśle określone zadania: uczeń musi pokonać własne ograniczenia, a nauczyciel ma wskazać kierunek i sposób: „Nie jest bardzo ważne ani to, co wychowawca mówi, ani to, jakimi metodami pracuje, ważne jest to, kim on sam jest” (R. Guardini). Nauczyciel nie może być tylko twórcą nakazów i zakazów, lecz przede wszystkim ostoją, przykładem i pomocą w kształtowaniu samego siebie, w żmudnym procesie autokreacji.

Zwolennicy racjonalizmu edukacyjnego uważają, że wolność jest integracją „aktów myślenia i intelektualnych potencji człowieka”. Edukacja do wolności nie spycha ucznia do poziomu jednostki kierującej się jedynie tym, co narzuca mu szkoła i rodzina. Niepozbawiony wpływu autorytetu uczeń staje się zdolny do refleksji i podejmowania decyzji. Istota zastosowania tego podejścia tkwi w poznaniu praw, zrozumieniu sensu i możliwości ich poszanowania. Autorytet może tu narzucać pewne postawy, sterować rozwojem jednostki, wpływając na to, kim ona się staje. Wolność przestaje stanowić wartość „daną” jako prawo naturalne, lecz staje się wartością „zadaną”, którą można wykorzystać tylko w określony sposób, mający na celu wzrost moralny człowieka.

Przedstawiciele pedagogiki socjologicznej i kultury (E. Durkheim, P. Bergemann, S. Hessen, B. Nawroczyński) traktują autorytet jako jedną z głównych cech dobrego wychowawcy.

Hessenowi zawdzięczamy najbardziej wnikliwe ujęcie znaczenia autorytetu w wychowaniu od strony filozoficznej. Punktem wyjściowym jego rozważań nad znaczeniem autorytetu jest rozwój moralny, od istoty quasi-biologicznej do autonomicznej, wolnej osobowości, w której rozróżnił trzy fazy. W fazie autonomicznej dziecko nie zna poczucia odpowiedzialności, może uznać tylko przymus siły, której nie jest w stanie się przeciwstawić (nie rozróżnia przymusu przyrody od przymusu społecznego). W drugiej fazie, tzw. heteronomii, pojawia się poczucie obowiązku, które pozwala odczuwać i dobrowolnie uznawać konieczność autorytetu (tzw. autorytet prawa). Zdaniem Hessena, w szkole powinien panować duch prawa, a autorytet nauczyciela powinien brać się stąd, że podlega on prawu na równi z uczniami, ale jest jego przedstawicielem i interpretatorem. W trzeciej fazie autorytet przekształca się w autorytet najwyższych wartości etycznych, nie tylko akceptowalnych ale zinternalizowanych przez osobowość wychowanka. Z kolei autorytet nauczyciela staje się autorytetem nosiciela i wykładnika najwyższych wartości.