Papiestwo i władza

Owen Chadwick, historyk z Cambridge, doszukuje się pierwszych śladów zmian w roku 1839, gdy papież Grzegorz XVI potępił handel niewolnikami. Potępieniu nie towarzyszyła możliwość wyegzekwowania. Papież nie był nawet w stanie zwrócić uwagi rządu portugalskiego - głównego adresata - i mógł liczyć jedynie na skuteczność moralnego nacisku. Nowe metody papieskiego zaangażowania się w świat władzy znaleźć można także w walce papieży połowy dziewiętnastego stulecia z rządami europejskimi, toczonymi o zakres władzy lokalnych biskupów czy prawo małżeńskie. Wtedy to po raz pierwszy papieże skorzystali z potęgi międzynarodowej opinii publicznej i prasy. W tym samym okresie papieże uzyskali bardziej efektywną kontrolę nad Kościołami lokalnymi. Ten trend - często określany pogardliwym mianem "centralizacji" - oznaczał także możliwość skuteczniejszej pomocy Kościołom przeciwko naciskom władz. Dlatego też, twierdzi Chadwick, katolicy w Niemczech, Francji, Wielkiej Brytanii, a nawet w Hiszpanii i Austrii, zaczęli myśleć o władzy papieskiej jako o "warunku własnej wolności".

W latach 1854, 1862, 1867 oraz 1869-1870, liczni biskupi z całego świata zjeżdżali do Rzymu, by dokonać doktrynalnego zdefiniowania Niepokalanego Poczęcia Maryi, protestować przeciwko zamachom na własną jurysdykcję, obchodzić jubileusz męczenników Piotra i Pawła, a także by wziąć udział w I Soborze Watykańskim. Obecność biskupów pokazała europejskim potęgom własne życie Kościoła, niezależne od zaborczego nowoczesnego państwa, pragnącego szczelnie wypełnić całą przestrzeń społeczną.

Komunia biskupów

Największe z tych zgromadzeń - Vaticanum I - było między innymi kluczowe dla pojawienia się nowej formy papieskiego zaangażowania w świat władzy. Soborowa deklaracja o powszechnej jurysdykcji pasterskiej papieża była zasadniczo równoznaczna z odrzuceniem jakiejkolwiek roli nowoczesnego państwa w wykonywaniu wewnętrznej władzy kościelnej. Tym samym rozpoczął się proces powrotu zwierzchnictwa lokalnych biskupów - których 80 procent pochodziło na początku dziewiętnastego wieku z nominacji władz państwowych - do komunii z Biskupem Rzymu, zamiast "komunii" z doczesnymi władcami. Spora reprezentacja katolickich biskupów spoza Europy dowodziła, na przekór europejskim sekularystom, że katolicyzm nie był jedynie czę�cią ancien régime. Z kolei olbrzymia osobista popularność papieża Piusa IX, postrzeganego po likwidacji Państwa Kościelnego w 1870 roku przez katolicki świat jako ofiara pozbawionych skrupułów polityków, związała pojedynczych katolików z papiestwem, zarazem tworząc nowoczesny model papieża jako charyzmatycznej osobowości publicznej.