Papiestwo i władza

Do połowy lat sześćdziesiątych Watykanowi udało się odzyskać miejsce przy międzynarodowym stole obrad. W roku 1965 Stolica Apostolska utrzymywała pełne dyplomatyczne stosunki z pięćdziesięcioma dwoma państwami, a po 1964 roku uzyskała status Stałego Obserwatora przy Organizacji Narodów Zjednoczonych. Jednocześnie powojenni papieże - Pius XII i Jan XXIII - rozwijali model papieża jako charyzmatycznej postaci życia publicznego, o uznanym w skali międzynarodowej autorytecie moralnym. Wówczas nadszedł moment przełomowy: Sobór Watykański II, którego nauczanie przyśpieszyło transformację katolicyzmu w Kościół "pokonstantyński" i umożliwiło odtworzenie papiestwa jako instytucji w pierwszym rzędzie ewangelicznej.

Zamiast pojmować Kościół przez analogię z państwem, jak miały to w zwyczaju czynić przez wieki teologia i prawo kanoniczne, Konstytucja dogmatyczna o Kościele Lumen gentium opisywała Kościół jako ruch ewangeliczny z misją powszechną, w którym celem urzędu (w tym Urzędu Piotrowego) jest ułatwianie wszystkim ochrzczonym znalezienia odpowiedzi na wezwanie do świętości. Zgodnie z Lumen gentium każda inna funkcja Kościoła, a więc także jego stosunki ze światem władzy, muszą służyć podstawowym celom ewangelizacji i uświęcenia.

Dignitatis humanae, soborowa deklaracja o wolności religijnej, nauczała, że państwo nie jest kompetentne w kwestiach teologicznych i ogłaszała rezygnację Kościoła z wszelkiej władzy i przymusu państwowego w głoszeniu prawdy. Tym samym Dignitatis humanae umożliwiła zaistnienie Kościoła katolickiego jako zdecydowanego i skutecznego promotora podstawowych praw człowieka.

Gaudium et spes, Konstytucja duszpasterska o Kościele w świecie współczesnym, dawała obraz wolnego i cnotliwego społeczeństwa pluralistycznego, tworzonego w interakcji systemu politycznego, ekonomicznego i kultury. Konstytucja Gaudium et spes wskazała Kościołowi miejsce nauczyciela i ewangelizatora kultury, a nie gracza politycznego w sensie konwencjonalnym.

Wreszcie Christus Dominus, soborowy dekret o pasterskich zadaniach biskupów w Kościele, oddziela wyraźnie Kościół od świata władzy, nauczając, że w przyszłości rządom nie będą przysługiwały przywileje związane z nominowaniem biskupów.

Ostpolitik

Z drugiej strony, by podkreślić niejednorodność ewolucyjnych zmian w dużych instytucjach i złożoność kwestii związanych ze spotkaniem Urzędu Piotrowego ze światem władzy, okres następujący bezpośrednio po Vaticanum Secundum był świadkiem ostatniej znaczącej inicjatywy papiestwa "konstantyńskiego" w jego liczącej 1650 lat historii. Była nią Ostpolitik Pawła VI (Giovanniego Battisty Montiniego) i jego pierwszoplanowego dyplomaty, arcybiskupa Agostina Casarolego.