Czwarta ściana

Rytuał wypełnia się nie po to, by był oglądany przez kogoś nieprzynależącego do wspólnoty. Nie kreuje widza, który patrzy, interpretuje i ocenia. Wykluczając publiczność, wspólnota uwalnia się z niepokoju bycia oglądanym i osądzanym. Usytuowanie się wobec rytuału w relacji zewnętrznej natychmiast przekształca go w przedstawienie.

Ksiądz na scenie

Zachowując wszelkie proporcje – obie strategie komunikacyjne, teatralną i rytualną, można rozciągnąć na cały Kościół. W konstrukcji tożsamości księdza w centrum staje pytanie o relacje, w jakich żyje i w jakich realizuje swoje kapłaństwo.

W Kościele rozumianym jako „megateatr” kapłan postrzega siebie, a w konsekwencji jest także postrzegany przez innych – jako aktor. Taka tożsamość łączy się ze świadomością odrębności i inności. To wynik podziału na aktorów i widzów, czyniących i oglądających, mówiących i słuchających, wykonujących święte rytuały i korzystających z tychże. Co więcej: przyjęcie takiej strategii prowadzi do wyodrębnienia dwóch mniej lub bardziej obcych sobie światów: kapłańskiego i kościelnego z jednej strony oraz świeckiego i światowego z drugiej. Istotą teatru jest „czwarta ściana”, oddzielająca światy sceny i widzów.

Ksiądz taki (i taki Kościół) skazany jest na konfrontację: teatr polega przecież na byciu ocenianym przez widzów, którzy stosując im tylko znane kryteria, gwiżdżą lub klaszczą na stojąco. Publiczność decyduje, co jest dobre, a co złe – a właściwie – co się podoba, a co nie. Etykę zastępuje estetyka.

Przyjęcie takiego punktu odniesienia w Kościele jest bardzo niebezpieczne: skutkuje życiem i działaniem pod publiczkę, a więc sztucznym, udawanym – fikcyjnym. Ksiądz staje się niewolnikiem duszpasterskiego sukcesu i podziwu. Obumiera, gdy przestaje być oklaskiwany. Kościół dzieli się na usługobiorców i usługodawców.

Jednym ratunkiem, by wyrwać się z objęć teatralności, jest przesunięcie się ku rytuałowi. Kapłan zdejmuje z siebie brzemię jedynej odpowiedzialności. Kościół nie polega przecież na tym, by robić coś „dla” kogoś, bo to zawsze będzie zahaczać o usługę, tworząc zależności oparte na oczekiwaniu wdzięczności.

Grozi to zbudowaniem Kościoła księży, którzy są właśnie „dla”, a nie „z” wiernymi, Kościoła wiernych, którzy są „dla”, a nie „z” księdzem. To ważna zmiana świadomości konieczna, by nie przeżywać duszpasterskich frustracji z powodu nieskutecznych akcji robionych „dla”, a nie „z”.

Wkraczając w przestrzeń współodpowiedzialności, ksiądz przestaje żyć pod pręgierzem zewnętrznej oceny, która go paraliżuje, wspólnota zaś przestaje być jedynie widzem przedstawienia, konsumentem obrzędu, jurorem występu.