Judaizm jako religia Księgi

W 587 roku przed Chrystusem Babilończycy podbili Jerozolimę, spalili świątynię i uprowadzili kilka tysięcy Judejczyków. W Mezopotamii spotkały się dwie fale wygnańców: potomkowie tych, których pod koniec VIII wieku przed Chrystusem deportowali Asyryjczycy, oraz wygnańcy uprowadzeni z Jerozolimy i Judy przez Babilończyków. Zadanie utrwalania świętej Tradycji stało się jeszcze pilniejsze także dlatego, że w warunkach wygnania i konfrontacji dwóch grup wygnańców wyłoniło się pytanie o „prawdziwy Izrael”. W okresie przedwygnaniowym religia Izraela była religią miejsca, a jej charakter i treść wyznaczały sanktuaria i zjawisko pielgrzymowania. Gdy pielgrzymowanie do Jerozolimy było niemożliwe, religia Izraela stała się religią czasu. Rytm życia wyznawców Boga był wyznaczany przez cotygodniowy szabat, obchodzony jako pamiątka wybawienia z Egiptu, a zarazem pamiątka stworzenia, a także przez rytm corocznie obchodzonych świąt liturgicznych. Do trzech najstarszych dochodziły kolejne, na przykład upamiętnianie bolesnej rocznicy zburzenia świątyni. Wyznacznikiem tożsamości stało się również, bardziej niż wcześ- niej, obrzezanie. Jednak decydujące znaczenie przypadło w udziale zapisom świętej Tradycji. Były one skrupulatnie zbierane, porządkowane i objaśniane przez czcigodnych „stróżów Tradycji”, których życie i pamięć znaczyły teraz więcej niż kiedykolwiek przedtem. Właśnie na wygnaniu babilońskim rezultatem intensywnej działalności było powstawanie ksiąg, których opracowywanie zajęło jeszcze wiele czasu. Biblijny Izrael cierpliwie utrwalał i zabezpieczał zapisy najważniejszych doświadczeń i przeżyć religijnych swoich przodków i własnych.

Izrael – naród Księgi

W pierwszych wiekach okresu powygnaniowego (V-IV w. przed Chr.) ostatecznie ukształtowały się dwa najstarsze zbiory, które weszły w skład Biblii Hebrajskiej: Prawo (Tora) i Prorocy (Neviim). Pierwszy jest znany jako Pięcioksiąg Mojżesza, w którym Izrael wyraził istotę swojej wiary i praktyki religijnej. Na podanych w nim zasadach Ezdrasz i Nehemiasz budowali zręby tożsamości Judejczyków, zaś ta faza religii Izraela może być zasadnie nazywana judaizmem biblijnym. Do działalności obu reformatorów podjętej w połowie V wieku przed Chrystusem nawiązuje pierwsza wyraźna wzmianka, zamieszczona w ósmym rozdziale Księgi Nehemiasza, o publicznym czytaniu i objaśnianiu ksiąg świętych. Jest wymowne, że miało ono miejsce w bliskim sąsiedztwie świątyni Jerozolimskiej. Najstarsze zapisy były wspólnie czytane i objaśniane wcześniej, być może jeszcze w warunkach diaspory asyryjskiej, a potem wygnania babilońskiego, nie mamy na to jednak żadnych niewątpliwych świadectw. Wiemy natomiast, że kapłan Ezdrasz przyniósł Prawo [Mojżeszowe] przed zgromadzenie, w którym uczestniczyli przede wszystkim mężczyźni, lecz także kobiety oraz wszyscy inni, którzy byli zdolni słuchać. I czytał z tej księgi (Ne 8, 2-3).