Cechy charakteru przeciwdziałające uzależnieniu

Cnota rozumienia

Arystoteles wskazał na rolę intuicji intelektualnej (gr. nous, łac. intellectus) jako zasady swoistego oglądu (wizji) jakiegoś ogółu i jego rozumienie. Intuicja intelektualna nigdy nie myli się co do tego, co w rzeczy było i jest (czyli co do istoty rzeczy) ^[7]. Nadto jest ona ostatecznym źródłem i gwarantem prawdziwości ludzkiej wiedzy.

Bazą każdej wiedzy jest dowodzenie, które jednak nie może dowodzić wszystkiego, a mianowicie przesłanek dowodu. Tych musi dostarczyć intuicja intelektualna, stąd też jest ona ściślejszym i pewniejszym rodzajem poznania niż sama wiedza^[8], ponieważ polega na bezpośrednim (niedyskursywnym) ujęciu tego, co istotne w poznawanym przedmiocie oraz daje wgląd w ogólne i konieczne relacje, dostarcza poznania pewnego i jako taka jest zawsze prawdziwa.

Na jej podstawie intelekt tworzy definicje, które „dotyczą istotnej natury rzeczy będącej w każdym przypadku czymś ogólnym i twierdzącym” ^[9]. One to właśnie stanowią przesłanki w dowodzeniu^[10]. Dzięki intuicji intelektualnej dokonuje się również ogląd (pojmowanie) wyników rozumowania czy dowodzenia i przechodzenie przez poszczególne jego etapy.

Jest ona początkiem i końcem wszelkiego myślenia^[11] i dzięki niej znamy pierwsze oczywiste zasady myślenia nie tylko teoretycznego, ale również praktycznego. Stąd obok roztropności jest nieodzowna dla dobrego działania^[12].

Cnota mądrości

Mądrość (gr. Sophia, łac. sapientia) jest wiedzą^[13] i podobnie jak wiedza, intuicja pierwszych zasad i roztropność jest nieomylna. Jest pewnym rodzajem wiedzy, najściślejszym, ponieważ zawiera w sobie naczelną wiedzę o sprawach najgodniejszych, poznanie samych najwyższych zasad i tego, co z tych zasad wynika^[14]

Stąd jest niejako połączeniem wiedzy oraz intuicji intelektualnej i na tyle ma udział w każdej z nich, na ile dotyczy ich przedmiotów – mianowicie zasad i wyników dowodzenia^[15]. Jej ścisłość i precyzja pochodzą nie tylko od sposobu poznawania, ale także od jej przedmiotu, który musi być niezmienny, stały, konieczny, wieczny, w najwyższym stopniu poznawalny^[16], a więc przede wszystkim jest nim Bóg.

Stąd też wynika jej wyższość nad roztropnością, która dotyczy tego, co zmienne, co może być tak czy inaczej, co może być korzystne dla człowieka^[17]. Mądrość jest także celem wszelkiej wiedzy, stąd jest naczelna w stosunku do każdej z nauk. Jej nadrzędność wynika także stąd, że poznaje cel, dla którego należy czynić wszystko inne.

Ponieważ celem każdego bytu i działania jest dobro, to jej przedmiotem poznania będzie najwyższe dobro w całej naturze^[18]. Ponadto jest wiedzą najcenniejszą: najgodniejszą i najbardziej boską, bo dotyczy rzeczy boskich, a Bóg jest Pierwszą Przyczyną wszystkiego.
 

^[7] Zob. Arystoteles, O duszy, tłum. P. Siwek, Warszawa 1988, 430 b 27.
^[8] Tenże, Analityki drugie, 100 b 7.
^[9] Tamże, 90 b 3.
^[10] Tamże, 90 b 24.
^[11] Zob. Arystoteles, Etyka nikomachejska, tłum. D. Gromska, w: tenże, Dzieła wszystkie, t. 5, Warszawa 1996, 1143 b 9.
^[12] S. Thomae Aquinatis, Summa theologiae, I-II, q. 58, a. 4.
^[13] Zob. Arystoteles, Analityki pierwsze, tłum. K. Leśniak, w: tenże Dzieła wszystkie, t. 1, Warszawa 1990, 48 b 14.
^[14] Tenże, Etyka nikomachejska, 1141 a 16 n.
^[15] Tenże, Etyka wielka, tłum. W. Wróblewski, w: tenże, Dzieła wszystkie, t. 5, Warszawa 1996, 1.34.14.1 n.
^[16] Zob. tenże, Etyka nikomachejska, 1141 b 2.
^[17] Zob. tenże, Etyka wielka, 1.34.17.5.
^[18] Zob. tenże, Metafizyka, tłum. T. Żeleźnik, Lublin 1996, 982 b 5 n.