Cechy charakteru przeciwdziałające uzależnieniu

Cnota rozumnego wytwarzania

Sztuka (gr. techne, łac. ars) jest trwałą dyspozycją do opartego na trafnym rozumowaniu tworzenia. Tomasz z Akwinu zwrócił uwagę, że sprawność może być nazwana cnotą z dwóch powodów: powoduje dobroć (odpowiedniość, słuszność) czynności danej władzy działania i właściwe użycie tej czynności. W pełni dotyczy to tylko cnót moralnych, ponieważ właściwe użycie wiąże się z działaniem władz pożądawczych, których nie doskonalą sprawności rozumu^[19].

Stąd też istnieje niebezpieczeństwo ich nadużycia, szczególnie w przypadku sztuki, która ma zasadniczo na względzie dobro (doskonałość) wytworów. To zaś nie zależy od ludzkich władz pożądawczych, tylko od tego, jak zostało wykonane dzieło twórcy i jakie jest samo w sobie, bowiem dla rzemieślnika nie jest ważne usposobienie woli, uczucia czy nastrój, z jakim wykonuje dzieło, ale jego jakość^[20].

Arystoteles określając bliżej sztukę zwrócił uwagę, że jest to dyspozycja do wytwarzania opartego nie tylko na trafnym, ale i prawdziwym rozumowaniu^[21]. Moment prawdziwości zaznacza się w adekwatności poznania materiału, z jakiego będzie wykonane dzieło, w zorganizowaniu czy przyporządkowaniu jego elementów, składników lub części do jego całości i w stopniu zgodności dzieła z celem, w jakim w ogóle istnieje sztuka. Jak powiadał Arystoteles: „Natura nie naśladuje sztuki, lecz sztuka naturę i sztuka istnieje po to, by pomagać naturze i wypełniać luki przez nią pozostawione” ^[22].

Ponieważ natura działa celowo, sztuka naśladuje naturę w sposobie działania, a zadaniem rzemieślnika czy artysty jest tak zorganizować, połączyć i dobrać elementy czy materiały, jakie składają się na wytwór, aby zestawiona w ten sposób całość faktycznie spełniała swą funkcję, dla jakiej została pomyślana i wytworzona.

W tym sensie wszelkie wytwory sztuki są albo narzędziami służącymi do czegoś innego i wtedy kryterium ich dobroci jest użyteczność, albo przedmiotami poznania i upodobania (kontemplacji), a wtedy kryterium ich dobroci jest piękno, które staje się kresem działania władz osobowych człowieka i doskonali je. Wskutek braku sztuki powstające wytwory albo są nieużyteczne, albo degradują władze osobowe człowieka wprowadzając w nie fałsz, chaos (bezsens, bezcelowość) i rozłam, utrudniając normalne ich funkcjonowanie.

Cnota roztropności

Naczelne miejsce wśród cnót przypada roztropności (gr. phronesis, łac. prudentia), jako że jest podstawą funkcjonowania pozostałych i najbardziej zależy od cnót rozumu. Polega na harmonijnym połączeniu poznania teoretycznego z praktycznym i takiego poinformowania władz pożądawczych, aby efektem był trafny przebieg procesu decyzyjnego: rozważenie środków prowadzących do celu, rozsądzenie między nimi, zaplanowanie działania i kierowanie nim.
 

^[19]S. Thomae Aquinatis, Summa theologiae, I-II, q. 57, a. 1.
^[20] Tamże, I-II, q. 57, a. 3.
^[21]Zob. Arystoteles, Etyka nikomachejska, 1140 a 9.
^[22] Zob. tenże, Zachęta do filozofii, tłum. K. Leśniak, Warszawa 1988, frg. 13, 2.