Cechy charakteru przeciwdziałające uzależnieniu

Stąd Arystoteles określił roztropność jako dyspozycję związaną z prawdziwym osądem do trafnego działania w tym, co dla człowieka dobre i pożyteczne w odniesieniu do należytego sposobu życia^[23]. Dotyczy ona przede wszystkim namysłu jako sedna poznania praktycznego, który służy wyborowi środków wiodących do celu. Ponadto polega nie tylko na dopasowaniu działania do jednostkowej sytuacji i wszelkich towarzyszących okoliczności, ale na samopoznaniu podmiotu i dopasowaniu działań do jego indywidualności. Rozciąga się na życie rodzinne, społeczne i gospodarcze.

W odróżnieniu od poprzednich czterech cnót intelektualnych roztropność czyni dobrymi nie tylko same czynności, ale również ich użycie, bowiem dotyczy władz pożądawczych, zakładając poprawność ich pożądań. Do swego funkcjonowania wymaga cnót etycznych, bo te decydują o prawości pożądań^[24]. Roztropność wiąże w funkcjonalną całość cnoty dianoetyczne – związane z poznaniem i myśleniem – z etycznymi, związanymi z działaniem, które bez niej nie zaistnieją.

Decyzja bowiem łączy się nie tylko z uprzednim poznaniem odpowiedniego celu (za co odpowiada mądrość) oraz nakierowaniem nań i trwaniem przy nim władz pożądawczych (za co odpowiadają cnoty etyczne), lecz także z przyporządkowaniem do celu szczegółowych czynności, mających charakter środków umożliwiających osiągnięcie celu^[25], co jest funkcją roztropności, realizującą się w nakazie (ewentualnie rozkazie).

Cnoty etyczne

Cnoty etyczne odpowiadają za prawość woli, czyli jej trzymanie się i podążanie za dobrem (celem) wskazanym przez rozum i środkami do celu wyznaczonymi przez roztropność.

Cnota umiarkowania

Zadanie umiarkowania (gr. sophrosyne, łac. temperantia) polega na panowaniu rozumu, ocaleniu słusznego sądu oraz wprowadzeniu go w działanie władz pożądawczych i niewzruszonym trwaniu wśród różnych burz namiętności. Ponadto chroni człowieka przed odciągnięciem go od słusznego sądu rozumu i opanowaniem przez pożądania najsilniejsze dla człowieka^[26], związane z odżywianiem i zachowaniem gatunku.

Jest to sprawność dająca panowanie nad pożądaniami zmysłowymi wynikającymi głównie z dotyku i bezpośredniego zetknięcia się z przedmiotami pożądań i innymi prowadzącymi do nich. Częściami integralnymi umiarkowania są wstydliwość (łac. verecundia – lęk przed popełnieniem czegoś haniebnego) i godność (łac. honestum – duchowe piękno) wynikająca z rozumnej, dobrze uporządkowanej natury ludzkiej. Do części subiektywnych należą: wstrzemięźliwość, trzeźwość i czystość.

Wstrzemięźliwość, (abstynencja) polega na rozumnym powstrzymywaniu się od spożywania pokarmów w celu osiągnięcia czy ochrony dobra osobowego; religijnym i ascetycznym (pomoc w opanowaniu pożądań) wymiarem abstynencji jest post. Wadą powstającą z nadmiaru ilościowego jest żarłoczność, a z jakościowego – łakomstwo i wybredność, czyli pożądanie czegoś wyjątkowego lub specjalnie przyrządzonego. Pięć dodatkowych wad wynikających z żarłoczności^[27] to otępienie umysłu, ordynarność, nieczystość, gadulstwo i niestosowna wesołość.
 

^[23] Zob. tenże, Etyka nikomachejska, 1140 a 25.
^[24] Zob. S. Thomae Aquinatis, Summa theologiae, I-II, q. 57, a. 4.
^[25] Tamże, I-II, q. 57, a. 5.
^[26] Tamże, II, q. 141, a. 2.
^[27] Zob. tamże, II-II, q. 148, a. 6.