Każdy człowiek jest tancerzem

Odzyskana codzienność

Wobec takiej formuły tańca buntował się już w XVIII w. wielki reformator tańca Jean-Georges Noverre, który odrzucał tańce dworskie – pełne wydumanych, sztucznych elementów i nic nieznaczących gestów. W swoich choreografiach pozwalał tancerzom na naturalną i indywidualną ekspresję, chcąc nadać ruchowi emocjonalne znaczenie. Ponoć kazał swoim uczniom obserwować zwykłych ludzi na ulicach, aby czerpali jak najwięcej inspiracji z codziennego życia. Noverre tworzył tzw. ballet d’action, czyli balety fabularne, w których wprowadzał naturalny, nieskrępowany kostiumem ruch, asymetryczne formy tańca, nowe formy taneczne, a nawet elementy pantomimy przy jednoczesnym starannym dopracowaniu scenografii, oświetlenia i muzyki. Jego tancerze nareszcie mogli odetchnąć pełną piersią bez skomplikowanych kostiumów i peruk.

Za kontynuatorkę takiego podejścia do tańca możemy uznać amerykańską tancerkę, Isadorę Duncan, która na początku XX w. całkowicie odrzuciła konwencję tańca klasycznego, radykalnie sprzeciwiając się ograniczeniom, które nakładał on na tancerza. Duncan – bez butów, ubrana w lekką tunikę – stworzyła swój własny taneczny styl, który wywodziła ze starożytnej Grecji. Jej szalenie emocjonalny taniec głosił wolność, harmonię, naturalność. W swoich występach sięgała po bardzo różnorodną muzykę i interpretowała ją w niepowtarzalny sposób. Dziś uważana jest za jedną z prekursorek modern dance, który charakteryzują m.in. „szeroki zakres stosowanych ruchów i gestów ciała oraz kroków, ekspresja emocji tancerza poprzez ruch, a także wykorzystywanie w tańcu ruchów wziętych z życia codziennego”^[13]. 

Noverre i Duncan wyraźnie pokazali, że prawdziwy taniec nie może odcinać się od zwykłego człowieka, od codziennego doświadczenia, od ruchu, który każdy z nas wykonuje w pracy i w domu. Żeby taniec przekazywał sobą prawdę, musi odrzucić skostniałe formy i otworzyć się na prawdziwe emocje wyrażane w zwyczajnych gestach.

„Każdy człowiek jest tancerzem”^[14] – mówił Rudolf von Laban – jedna z najważniejszych postaci niemieckiego tańca XX w. – proponując tancerzom zajęcia w formie improwizacji na świeżym powietrzu. Laban jest autorem całego systemu edukacji tanecznej dla dzieci i młodzieży ­– Modern Educational Dance – który miał rekompensować im niedobór ruchu wynikający z trybu życia w zindustrializowanym świecie. Laban wierzył, że dzięki tańcowi dzieci mogą zwiększyć swoją świadomość ciała, rozwinąć i utrwalić własny, spontaniczny sposób poruszania się. W warunkach życia, które stale ograniczają aktywność fizyczną i przykuwają ludzi do stanowisk pracy, doświadczenie różnorodnych form ruchu może dawać nie tylko radość, ale przede wszystkim stymulować wszechstronny i harmonijny rozwój człowieka we wszystkich jego wymiarach.

Ciało w tańcu nie kłamie

Laban wiedział, że taniec to zjawisko, które obejmuje całego człowieka, ujawnia jego możliwości fizyczne i umysłowe. Oczywiście taniec nie istnieje bez ciała, które jest tu instrumentem, a materią staje się ludzki ruch – lecz taniec chce całego człowieka, nie zadowala się półśrodkami.

Ewa Wycichowska, tancerka, choreograf, dyrektor Poznańskiego Teatru Tańca, mówi: „Ludzkie ciało jest najbardziej wyjątkowym tworzywem dostępnym człowiekowi. Jest najczulszym instrumentem, a jego twórczy geniusz nie zależy od wykształcenia czy wieku […] Ciało naznaczone „liniami papilarnymi” pojedynczej osoby, a jednocześnie wypowiadające się w uniwersalnym języku całego gatunku – przynosi najpełniejszą opowieść o człowieku. […]. Jednak, aby mogło się to stać, musi być niczym Stradivarius – znakomicie wyszkolone, niezwykle wrażliwe i czujne, poddane impulsom płynącym z mózgu, z serca i z podświadomości”^[15].

Ciało w tańcu nie kłamie, nie może racjonalizować, zafałszowywać obrazu, tworzyć iluzji – ciało nie może udawać w tańcu, że jest czymś innym, niż jest w swej istocie. Ciało oddaje najlżejsze drgnienia serca, wyraża emocje w czystej formie, lepiej niż słowa potrafi przekazać prawdę o tym, co w danej chwili wypełnia wnętrze tancerza. Jednak aby tak się stało, niezbędna jest pełna znajomość swojego ciała, jego wad i atutów, i akceptacja go w takiej formie, kształcie, wieku, w jakim w danej chwili jest. Ewa Wycichowska mówi: „W tańcu od początku fascynowała mnie prawda o człowieku, jego odczuciach, wyglądzie, czyli akceptacja rzeczywistego obrazu ciała i obrazu ruchu, który tańcem został obnażony. Taniec – tak jak ja go rozumiem – nie dąży do zmiany czy klonowania ciała według jakiegoś wzorca, lecz kształtuje się według prawdy o ludzkim ciele – tutaj również wada może być atutem. Ja sama zawsze próbuję traktować ją jako walor – nie ma złej figury, są różne. Taniec wymaga przede wszystkim świadomości ciała i ruchu oraz niewstydzenia się tego wszystkiego, co jest ludzką sprawą. W tańcu ciała się używa, jest narzędziem. Jednak tancerz, pokazując, co robi ze swoim ciałem – pokazuje, kim jest, a nie jak wygląda”^[16].

Taniec bywa „niewypowiedzianą przez słowa Obecnością”^[17]. Człowiek sytuuje się wówczas jakby na przecięciu linii horyzontalnej i wertykalnej. Taniec łączy go z innymi ludźmi i ze światem dookoła, ale także otwiera go na Boga^[18]. Tańczący człowiek wyraża w ten sposób tęsknotę za Stwórcą, ale nadal pozostaje w ciele – cierpi, poci się, męczy. Właśnie na przecięciu tych dwóch płaszczyzn można zobaczyć to, co jest rdzeniem człowieka, można zatańczyć siebie.