Kościół i teczki

ANDRZEJ GRAJEWSKI: - To liczba uśredniona, biorąc pod uwagę całą historię PRL. Na pewno obowiązywała zasada, o której słyszałem z ust samych oficerów Departamentu IV (zajmującego się Kościołem): “Jeden TW na dekanat”. Ale warto podkreślić, że tym agentem nie zawsze był ksiądz.

KRZYSZTOF KOZŁOWSKI: - Czysto intuicyjnie obstawałbym przy tych 10 procentach. Po prostu zbyt rozległą siatkę agentów trudno kontrolować i skutecznie wykorzystywać.

ANDRZEJ GRAJEWSKI: - Oficer SB powiedziałby, że zbyt wielkie ilości tajnych współpracowników nastręczały kłopotów z “obsługą źródeł”. “Nieobsługiwane źródło” stawało się martwe. Dlatego dokonywano okresowych przeglądów, podczas których część agentury usuwano z rejestrów.

- Czy księża donosili także na parafian, czy przede wszystkim na innych kapłanów?

ANDRZEJ GRAJEWSKI: - Agentura kościelna donosiła głównie na księży, na świeckich - rzadko. Donosy miały służyć nie tylko zdobyciu informacji, ale i prowadzić do rozbicia spoistości stanu kapłańskiego. Niedawno jeden z księży pokazał mi swoją teczkę. Był znany ze związków z opozycją i sądził, że zobaczy materiały na taki temat. Nic z tych rzeczy: dostał opis, jak próbowano go zwerbować, i donosy. Najaktywniejsza trójka tych, którzy pisali na niego raporty, była duchownymi. Wystąpił o odtajnienie ich nazwisk.

KRZYSZTOF KOZŁOWSKI: - Nie zawsze trzeba było podpisać zobowiązanie do współpracy. Liczba księży - delikatnie mówiąc - uzależnionych od władzy jest większa niż liczba zarejestrowanych tajnych współpracowników wśród duchownych. I druga sprawa, która dotyczyła elit nie tylko kościelnych, ale także np. intelektualnych: najcenniejszych informatorów nie rejestrowano. Po prostu nie wypadało prosić o podpis czy płacić za informacje.

ANDRZEJ GRAJEWSKI: - Oczywiście, w przypadku wielu duchownych SB nie odbierała formalnego zobowiązania. Była nawet instrukcja gen. Kiszczaka w tej sprawie. Mam jednak wrażenie, że ślady po rozmowach z informatorami, zwłaszcza tymi istotnymi, jednak zostały. Służba Bezpieczeństwa była niesłychanie zbiurokratyzowana...

Między Szawłem a Judaszem

- Ilu księży odmówiło współpracy?

ANDRZEJ GRAJEWSKI: - Niemal wszyscy pozostali. Pewnie: nie każdy ksiądz był nagabywany przez SB, ale każdy był obiektem zainteresowania. Trzeba jasno powiedzieć, że bilans PRL jest dla Kościoła jak najbardziej pozytywny. Zdecydowanie więcej było ludzi prawych, godnych i honorowych niż tych, którzy upadli.

KS. ARKADIUSZ WUWER: - Dlatego Kościół ma prawo i obowiązek przestudiować dotyczące go archiwa. Chociażby po to, aby oddać należną cześć tym, którzy się nie załamali. Trzeba też pamiętać o pedagogicznym, wychowawczym walorze rozliczenia z przeszłością. Szukanie usprawiedliwień dla współpracy w okolicznościach historycznych czy w ludzkich słabościach zaciemnia w gruncie rzeczy sprawę i prowadzi przeciętnego człowieka do przekonania, że właściwie niepotrzebnie stawiał opór systemowi komunistycznemu. Zło należy nazwać złem.