To już osiemset lat

Dzięki woli Bożej, heretykom i Dominikowi Guzmánowi mamy dziś Zakon Dominikanów. Ten znakomicie wykształcony Hiszpan, urodzony między rokiem 1171 a 1173, po święceniach kapłańskich został kanonikiem przy katedrze w Osma. Z początkiem XIII wieku, towarzysząc swemu biskupowi w podróży do Niemiec, znalazł się nawet w pobliżu Szczecina i polskiego Pomorza. Był też świadkiem najazdu pogańskich Kumanów na Turyngię. W drodze powrotnej zaś wraz z biskupem spotkał wysłanników papieskich, którzy mieli zwalczać herezję wśród waldensów i albigensów. Ci ostatni, zwani też katarami, twierdzili, że Chrystus nie był Synem Boga, a jedynie „usynowionym aniołem”. Atakowali też ówczesny Kościół, oskarżając go o rozrzutność. I dlatego poczytywali sobie za obowiązek niszczenie katolickich świątyń. Legatom papieskim nie udało się nawrócić heretyków. Ale to heretycy zasiali ziarno nowego, które później dalej będzie rozsiewał św. Dominik. Przyznając rację heretykom, krytykującym duchownych za rozrzutność, przyszły święty Dominik Guzmán, wraz z biskupem, postanowił „prowadzić życie ewangeliczne na wzór Pana Jezusa i Jego uczniów. Chodzili więc od miasta do miasta, od wioski do wioski, by prostować błędną naukę [heretyków], a wyjaśniać zawiedzionym autentyczną naukę Pana Jezusa” („Święci na każdy dzień”, ks. Wincenty Zaleski SDB). I tak w 1216 r. papież Innocenty III pozwolił przyjąć Dominikowi i jego braciom Regułę św. Augustyna, która stała się podstawą zakonu. Dwa lata później zaś papież Honoriusz III zatwierdził dominikanów jako Zakon Kaznodziejów – OP, czyli Ordo Praedicatorum. Kilka lat wcześniej powstał zakon mniszek dominikańskich.

Dominik ruszył więc z wiarą Chrystusa, rozsyłając na cały ówczesny świat braci. Wątpiących w ideę zakonu „żebraków i kaznodziei” przekonywał: „Ziarno rozsiane wydaje owoc, ale gdy je zgromadzić w jednym miejscu – gnije”. Wspominając św. Dominika osiemset lat później – w listopadzie 2015 r., podczas rozpoczęcia uroczystości jubileuszowych, o. Bruno Cadoré OP, obecny generał Dominikanów, mówił, że Dominik „(...) pozwalał, by tajemnice życia Chrystusa przenikały jego życie. Lubił także – jak o nim mówiono – opowiadać Bogu o tych, których spotkał i którym głosił Ewangelię pokoju. To z tej rozmowy z Bogiem czerpał siły, by znowu wyruszyć i głosić. Dla niego iść i głosić (...) oznaczało zawsze głosić jedność. Jedność między osobą prostą a kimś szlachetnie urodzonym, jedność między wierzącymi a niewierzącymi, jedność wszystkich ludzi – bo wszyscy ludzie są zdolni do tej samej jedności. To właśnie tę jedność pragnął głosić. Jego przekonanie o tym płynęło z wizji Piotra i Pawła: od Pawła wziął Pisma, objawienie i plan Boży, Piotr natomiast wyposażył go we wszystko, co potrzebne, by wyruszyć. Dominik więc wyruszył i otworzył drzwi! To jest właśnie jubileusz naszego zakonu: Dominik otwiera drzwi, spogląda na nie i widzi pierwsze przedstawienie Ukrzyżowania. Głosić Ewangelię pokoju to głosić życie, które zostało nam udzielone w obfitości ukrzyżowanego Mesjasza. A potem Dominik idzie i przyłącza się do tych, do których wcześniej przyszedł Chrystus. A zatem mottem na ten jubileusz niech będą te słowa: Idźcie i głoście”.

Zakon w Polsce

Dominikanie rychło pojawili się również w Polsce. Jak pisze historyk Zygmunt Gloger w swej wiekopomnej „Encyklopedii staropolskiej”: „Gdy św. Dominik w w. XIII nauczał w Rzymie, przybył tam Iwo Odrowąż, biskup krakowski (z kilku kapłanami polskimi, między którymi było dwuch jego synowców: Jacek, kanonik krakowski i Czesław, kan. sandomierski) i usilnie prosił św. Dominika, aby dał mu do Polski kilku swoich zakonników. Na to odpowiedział święty, że byłoby lepiej w orszaku biskupim poszukać ochotników do zakonu. Jakoż natychmiast Jacek i Czesław Odrowążowie przyjęli habit z rąk Dominika w kościele św. Sabiny, gdzie stare malowidło na ścianie dotąd przedstawia ten wypadek. Z nimi wstąpiło do zakonu dwuch innych towarzyszów podróży: Henryk morawczyk i Herman niemiec. Po jednorocznym nowicjacie mistrz odesłał biskupowi drobną drużynę młodych apostołów pod przewodnictwem Jacka do Krakowa, gdzie z radością powitani, otrzymali na mieszkanie domek drewniany przy kościele św. Trójcy. Było to w r. 1220, od którego zaczynają się w Polsce dzieje zakonu dominikańskiego, ozdobione już w samem ich zaraniu szeregiem szlachetnych dzieł św. Jacka. R. 1223 biskup Iwon wobec księcia Leszka Białego, całego duchowieństwa krakowskiego i tłumów ludu oddał Jackowi i jego towarzyszom kościół św. Trójcy z klasztorem przy nim zbudowanym, jako pierwsze gniazdo rodziny dominikańskiej w Polsce. Wkrótce potem Czesław z 2-ma towarzyszami poszedł na Szląsk, do Morawii, Czech i Saksonii, gdzie wśród ludności słowiańskiej pozakładał liczne klasztory. Jacek znowu z 3-ma towarzyszami udał się na północ, gdzie założył klasztor gdański i następnie apostołował w Litwie, Szwecyi, Norwegii i Danii. Szybkie wzrastanie liczby klasztorów spowodowało, że na kapitule, odbytej w Paryżu r. 1226 lub 1228, do ośmiu istniejących już w Europie prowincyj dominikańskich dołączono dziewiątą polską, obejmującą Polskę, Czechy i Morawję, której pierwszym prowincjałem został św. Jacek. (...)Wielu dominikanów, uprawiając nauki, uczyniło swój zakon pożytecznym dla kraju i Kościoła. Wielu było spowiednikami królów, biskupów i po dworach pańskich, inni w obozach zachęcali do męstwa, a potem, jako świadkowie czynów rycerskich, opowiadali przy nabożeństwach dziękczynnych z ambony waleczność wodzów i rycerstwa. Inni znowu przemawiali w czasie sejmów i trybunałów, zachęcając do miłości kraju i sprawiedliwości” (pisownia oryginalna).

Idźcie i głoście

Dziś polska prowincja Dominikanów liczy ponad siedemdziesiąt mniszek, przeszło pięciuset pięćdziesięciu zakonników i tyleż samo zakonników oraz mniszek świeckich. Łącznie tworzą oni trzynaście konwentów (klasztorów), pięć domów zakonnych w Polsce i trzy za granicą. Polskiej prowincji przewodzi obecnie o. Paweł Kozacki. Dominikanie, jak na zakon kaznodziejski przystało, mają w Rzymie „swój” uniwersytet – Papieski Uniwersytet Świętego Tomasza z Akwinu, założony na początku XIII wieku. Na świecie, także w Polsce, mają swoje wydawnictwa. Również instytuty, w tym Instytut Tomistyczny otwarty w 1958 r. z inspiracji kard. Stefana Wyszyńskiego. Placówka ta zajmuje się m.in. badaniami naukowymi „nad polską i europejską tradycją teologiczną, ze szczególnym uwzględnieniem myśli św. Tomasza z Akwinu”. W Polsce działają też m.in.: Kolegium Filozoficzno-Teologiczne Ojców Dominikanów, Dominikański Instytut Historyczny, Dominikański Ośrodek Liturgiczny, Dominikańska Szkoła Wiary i Szkoła Śpiewu Liturgicznego.

Dominikanie głoszą, jak sami mówią – „wszystkim, zawsze, wszędzie i na wszystkie możliwe sposoby”. Przede wszystkim jednak znani są w dużych miastach, wśród braci studenckiej, a także młodzieży szkolnej. Często głoszą nauki jako rekolekcjoniści. Postacią najbardziej znaną, nie tylko wśród młodzieży, stał się charyzmatyczny kapłan o. Jan Góra. Wielki siewca odszedł do Pana w grudniu ubiegłego roku. Pośmiertnie został odznaczony przez Prezydenta RP Krzyżem Wielkim Orderu Odrodzenia Polski.