Dojrzałość emocjonalna a dojrzałość szkolna

Dojrzałość emocjonalna polega na modyfikowaniu pierwotnych mechanizmów regulacyjnych opartych na popędach i impulsach emocjonalnych w wyniku socjalizacji. Z kolei emocje odzwierciedlają stosunek człowieka do aktywizujących jego potrzeby przedmiotów i zjawisk świata otaczającego oraz zjawisk zachodzących w nim samym. Emocje powstają wówczas, kiedy zostaje zaburzona wewnętrzna równowaga osoby w stosunku do tych zjawisk.

W literaturze przedmiotu znajdujemy cztery rodzaje emocji: zagrożenie, ograniczenie, pozbawienie, zaspokojenie. Emocje mogą być zarówno pozytywne (szczęście), jak też negatywne (uczucie lęku, strachu, gniew); pełnią one funkcje motywujące osobnika do działania a zarazem ukierunkowują go. Dzielą się one na: a) związane z popędami, b) wyższe (intelektualne), typowe dla człowieka. Do tych ostatnich zaliczamy uczucia moralne, estetyczne, patriotyczne, współczucie, miłość, przyjaźń, solidarność.

Sfera emocjonalna człowieka to sfera afektywna, obejmująca wiele rodzajów odczuć i przeżyć, które różnią się między sobą zarówno źródłem pochodzenia, jak i długością trwania, a także intensywnością odczuwania.

Zdolność do przeżywania emocji, zarówno pozytywnych jak i negatywnych, to nic innego jak dojrzałość emocjonalna – umiejętność zachowania równowagi między wyrażaniem uczuć a ich kontrolą. Człowiek dojrzały emocjonalnie kieruje się w postępowaniu swoimi poglądami, planami, jest odpowiedzialny za swoje czyny, potrafi przewidzieć skutki swojego postępowania, kieruje się w podejmowaniu decyzji uczuciami wyższymi (zdolność do wyrzeczeń).  Wszystkie te umiejętności bycia osobą dojrzałą emocjonalnie człowiek nabywa w procesie socjalizacji, podczas którego kształtuje się osobowość człowieka.

W procesie tym jednostka nabywa pewne wartości, normy, wzory zachowań, jakie obowiązują w danej zbiorowości. Proces socjalizacji realizowany jest przez całe życie człowieka, jednak o największym nasileniu się tego zjawiska możemy mówić w okresie, kiedy dziecko rozpoczyna życie w społeczeństwie. Największą rolę uczestnictwa w nim przypisuje się rodzicom, do grona osób biorących udział w procesie socjalizacji dziecka należy zaliczyć także  rówieśników, wychowawców oraz takie instytucje, jak przedszkole,  szkoła, Kościół. W tym bardzo ważnym okresie w życiu młodego człowieka kształtuje się jego osobowość. Na drodze socjalizacji dziecko uczy się interakcji społecznych, nabywa umiejętności posługiwania się przedmiotami, poznaje normy i zasady życia w społeczeństwie. Na etapie wychowania przedszkolnego wychowawca powinien dążyć do tego, aby dziecko, które z przedszkolaka ma stać się uczniem, było przygotowane pod względem emocjonalnym na taką zmianę. Wychowawca pełni istotną rolę zarówno w przedszkolu, jak i w szkole, stając się przedłużeniem rodzica. W osobie wychowawcy dziecko powinno znaleźć oparcie, poczuć się bezpiecznie.

O tym, że dziecko jest dojrzałe emocjonalnie, możemy mówić wtedy, gdy odczuwa ono więź ze swoją klasą, z wychowawcą, prawidłowo reaguje na pozytywne lub negatywne uwagi kierowane ze strony wychowawcy odnośnie do swojego zachowania czy postępów w nauce. Dojrzałość emocjonalna dziecka wyraża się także w umiejętności współdziałania z kolegami zarówno w nauce jak i zabawie, w przeżywaniu radości z osiągnięć całej klasy, przyjmowaniu odpowiedzialności za powierzone mu zadania, okazywaniu uczuć wdzięczności, przyjaźni, życzliwości.

Dojrzałość emocjonalna nierozerwalnie łączy się z dojrzałością szkolną. Według  Wincentego Okonia, dojrzałość szkolna to osiągnięcie przez dziecko takiego stopnia rozwoju umysłowego, emocjonalnego, społecznego i fizycznego, jaki umożliwia mu udział w życiu szkolnym i opanowanie treści programowych klasy I.

Dojrzałość szkolną rozpatruje się zarówno pod względem statystycznym, jak i dynamicznym. Ze względu na efekt określonego etapu rozwoju, przypadającego na wiek rozpoczynania obowiązku szkolnego, wskazuje się na względy statystyczne, czyli uwarunkowania osobnicze, do których zalicza się głównie zdolności dziecka oraz poziom jego inteligencji.. Natomiast poziom dojrzałości szkolnej pod względem dynamicznym wskazuje na uwarunkowania środowiskowe, mające głównie walor stymulujący rozwój dziecka lub powodujące jego zaburzenia. Należy zauważyć, że dojrzałość szkolna ujmowana jest jako proces długotrwałych zmian w rozwoju psychofizycznym dziecka, prowadząc do momentu pozwalającego podjąć naukę w szkole.

Dojrzałość jest wynikiem współdziałania dwu procesów rozwojowych: dojrzewania i uczenia się. Należy zauważyć, iż dojrzałość szkolna jest wynikiem własnych doświadczeń życiowych dziecka. Dojrzałość szkolna, zwana także gotowością szkolną  w dużej mierze zależy od warunków bytowych dziecka, wykształcenia rodziców, wychowania przedszkolnego, zdolności dziecka, a także jego zdrowia. Wszystkie te czynniki mają odzwierciedlenie i wpływ na osiągnięcie pełnej gotowości szkolnej, którą najczęściej określa się jako osiągnięcie przez dziecko takiego poziomu rozwoju fizycznego, umysłowego, emocjonalnego i społecznego, który umożliwia mu podjęcie nauki szkolnej. Dzieckiem dojrzałym  nazwiemy takie dziecko,  które podejmując naukę w szkole jest w stanie sprostać stawianym mu wymaganiom.

Sfera emocjonalna dziecka i osiągnięcie dojrzałości szkolnej są ściśle ze sobą powiązane. Aby dziecko było  pełni przygotowane do podjęcia nauki w szkole, musi być w jakimś stopniu dojrzałe emocjonalnie. Osiągnięcie pełnej dojrzałości emocjonalnej to proces długotrwały, a warunkiem prawidłowego rozwoju emocjonalnego jest uczestnictwo w życiu społecznym. W przypadku dziecka istotnym czynnikiem osiągnięcia prawidłowej dojrzałości emocjonalnej jest właściwe kierownictwo, i to zadanie odnosi się zarówno do rodziców jak i nauczycieli.

Elżbieta Uchmanowicz – doktorantka Uniwersytetu Wrocławskiego, Wydział Nauk Historycznych i Pedagogicznych

Bibliografia
1. Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku, tom I, Wydawnictwo Akademickie „Żak”, Warszawa 2004, s. 722-729.
2. Hasło: dojrzałość emocjonalna, http://pl.wikipedia
3. Dziewiecki M., Formacja sfery emocjonalnej, http://www.opoka.org.pl/biblioteka
4. Okoń W., Nowy słownik pedagogiczny, Wydawnictwo Akademickie „Żak”, Warszawa 2001, s. 76.
5. Wilgucka-Okoń B., Dojrzałość szkolna, [w:] Encyklopedia pedagogiczna, pod red. W. Pomykały, Fundacja Innowacyjna, Warszawa 1993, s. 110-113.