Kult świętych

Istota kultu świętych

Co zatem stanowi istotę kultu świętych? Prawdziwy kult świętych jest niczym innym jak po prostu kultem Jedynego Boga, uwielbieniem Jego Osoby w dziełach, które uczynił w swoich świętych. Jest także dziękczynieniem Bogu za to, że pozwala grzesznym ludziom mieć udział w swojej świętości, że pośród ciemności grzechu doprowadza swoich wybranych do chwały nieba. Takie rozumienie kultu świętych w niczym nie umniejsza idei ich orędownictwa przed Bożym obliczem. Tajemnica świętych obcowania zakłada, że święci interesują się sprawami swych braci i sióstr pozostających jeszcze na świecie i orędują za nami u Boga. Wyraża się w tym także tajemnica jedności Kościoła uwielbionego – społeczności świętych w niebie z Kościołem pielgrzymującym na ziemi. Święci, mając udział w szczęściu Boga, mają także udział w Jego miłości do każdego człowieka, a wstawiennictwo jest konkretną formą tej miłości.

Święci są nie tylko orędownikami, stanowią dla wierzących szczególny przykład realizacji powołania. Kult świętych zawiera w sobie pragnienie ich naśladowania. Święci byli ludźmi podobnymi do każdego z nas. Choć dawne życiorysy świętych celowały w odrywaniu ich od ziemskich odniesień, dzisiaj zauważa się potrzebę podkreślania ich ludzkich słabości. To przecież przezwyciężanie własnych ograniczeń, współpraca z Bożą łaską w walce z ułomnościami skażonej grzechem natury – doprowadziła świętych do wiecznej nagrody. Kolejni papieże wynosząc na ołtarze poszczególnych świętych dawali w ten sposób wierzącym do zrozumienia, że we wszystkich okolicznościach życia, pomimo wszelkich słabości i ograniczeń, człowiek może otrzymać Bożą łaskę, z którą współpracując wzniesie się na wyżyny świętości. Świadectwo świętych to Ewangelia pisana życiem – niezbity dowód na to, że chrześcijaństwo nie jest religią idei, ale osobowego Boga, który wyraża się w konkrecie życia.

W końcu kult świętych oznacza jedność wspólnoty Kościoła. Chodzi tu nie tylko o pomoc, jakiej chrześcijanie na świecie doznają od tych, którzy doszli już do celu, ale przede wszystkim o wspólną cześć, jaką Kościół – uwielbiony w niebie, oczyszczający się w czyśćcu i pielgrzymujący na ziemi – oddaje Trójjedynemu Bogu. Szczególnym wyrazem tej jedności jest bez wątpienia Eucharystia. Każda z modlitw eucharystycznych zawiera podkreślenie tej właśnie jedności. W każdej Mszy świętej zebrani modlą się za wiernych zmarłych, a wraz z aniołami i świętymi oddają Bogu chwałę.

Formy kultu

Obok modlitw skierowanych do świętych, a właściwie, przez ich pośrednictwo zanoszonych do Boga, Kościół oddaje cześć świętym poprzez dzieła sztuki (pieśni, obrazy, rzeźby, etc.) oraz kult relikwii. Generalna zasada w tym względzie mówi, że zarówno materialne przedstawienia świętych jak i relikwie, nie odbierają czci jako takie, ale pomagają ludziom nawiązać kontakt ze świętymi przez zaangażowanie zmysłów człowieka. Wypaczeniem w tym względzie byłoby oddawanie czci płótnu czy farbom, z których składa się obraz świętego, drewnu czy kamieniowi, z którego powstała rzeźba czy w końcu fragmentowi tkanki pozostałej po ciele świętego. Kult obrazów i relikwii jest zatem wyrazem ludzkiej kondycji: modląc się przed materialnym przedstawieniem świętego łatwiej jest człowiekowi stanąć w jego niematerialnej obecności, a mając dostęp do rzeczy pozostałych po świętych, łatwiej odczuć więź, która łączy nas z nimi.

Nie czas i nie miejsce, żeby szczegółowo wnikać w historyczne spory dotyczące obrazów świętych czy prezentować dawne nadużycia związane z handlem relikwiami. Warto jednak przyglądnąć się pewnym kontrowersjom, jakie towarzyszą choćby niedawnym wydarzeniom beatyfikacji Jana Pawła II. Zaryzykuję stwierdzenie, że setki tysięcy, jeśli nie miliony osób na całym świecie dysponują relikwiami nowego Błogosławionego. Jak wiemy, relikwie dzielą się najogólniej na trzy stopnie. Relikwie pierwszego stopnia to fragmenty tkanek świętego: w przypadku Jana Pawła II zdecydowano o nienaruszaniu zwłok – są jednak krople krwi czy włosy Papieża, zyskane jeszcze przed jego śmiercią. Relikwie drugiego stopnia to przedmioty, których święty używał, dotykał, z którymi miał jakiś związek – w tym kontekście wystarczy powiedzieć o różańcach pobłogosławionych przez Papieża Polaka, które są w posiadaniu wielu z nas. W końcu relikwie trzeciego stopnia to rzeczy, które fizycznie dotknęły relikwii wyższego rzędu – najczęściej spotykamy je w postaci fragmentów materiału (np. papieskiej sutanny) złączonych z obrazkiem świętego. Niezależnie od stopnia, relikwie mają służyć ożywieniu naszej relacji ze świętym, nigdy zaś nie są celem samym w sobie i docelowym obiektem kultu.

Podsumowując, warto zauważyć, że prawdziwy kult świętych nie tylko nie przeciwstawia się oddawaniu czci Jedynemu Bogu, ale ma doprowadzić człowieka do jeszcze większego uwielbienia Stwórcy, który dopuszcza niedoskonałe stworzenia do udziału w swojej świętości. To właśnie jest najgłębszy sens i cel oddawania czci świętym w Kościele.