Rozwój prenatalny człowieka

Życie człowieka zaczyna się od momentu połączenia jądra plemnika z komórką jajową. Już w tak małej komórce istnieje zapis cech ludzkiego organizmu – płeć, kolor oczu i włosów, budowa ciała, wzrost, a także to, jakimi zdolnościami i cechami osobowościowymi wykaże się w przyszłości. Życie prenatalne człowieka, czyli przed narodzeniem, dzieli się na cztery okresy rozwoju. Pierwszy – przedimplantacyjny trwa ok. 1 tygodnia. W tym czasie zarodek wędruje do macicy, gdzie następuje proces zagnieżdżenia, czyli przyjęcia dziecka na następne 9 miesięcy. Drugi etap – tworzenia się trzech listków zarodkowych ­trwa od drugiego do trzeciego tygodnia życia. Trzeci etap – organogeneza, to czas około miesiąca, kiedy formują się zawiązki wszystkich narządów człowieka. W ostatnim etapie – płodowym, trwającym od ósmego tygodnia aż do narodzin, doskonalą się funkcje powstałych już organów dziecka. W tym okresie dziecko stopniowo przygotowuje się do życia poza organizmem matki.

Pierwsze 9 miesięcy życia człowieka

Pierwszy miesiąc

Wędrówka zapłodnionej komórki wzdłuż jajowodu trwa około siedmiu dni i kończy się jej zagnieżdżeniem w odpowiednio przygotowanej macicy. Od tego momentu zarodek zaczyna żywić się cukrem znajdującym się we krwi matki i każdego dnia powiększa się dwukrotnie. Kolejnym etapem rozwoju jest proces powstania zawiązków poszczególnych układów. Na początku drugiego tygodnia tworzą się zawiązki układu nerwowego, a kilka dni później powstaje cewa nerwowa, z której rozwinie się rdzeń kręgowy i nerwy obwodowe. Równocześnie tworzą się oczy i pod koniec pierwszego miesiąca możemy rozpoznać soczewkę oka. Na początku trzeciego tygodnia rurkowate serce zaczyna pompować krew w zamkniętym systemie naczyń krwionośnych. W czwartym tygodniu zaczynają tworzyć się nerki, wątroba, trzustka, pęcherzyk żółciowy, żołądek, jelita, płuca, kończyny, oczy, uszy i nos, otwór ustny oraz zaczątki 40 par mięśni położonych wzdłuż osi ciała. W tym czasie również przenoszą się komórki płciowe z woreczka żółciowego do grzebienia płciowego, gdzie powstaną z nich jajniki lub jądra (w zależności od tego, czy będzie to dziewczynka, czy chłopiec). Pod koniec miesiąca dziecko jest wielkości ok. 4-milimetrowej laski, a okolica głowy jest wyraźnie zarysowana.

Drugi miesiąc

W piątym tygodniu rozwoju pojawiają się zawiązki dłoni i stóp. Powstaje przegroda moczowo-odbytowa, przegrody w sercu, tkanka chrzęstna szkieletu i tkanka mięśniowa. Widzimy już wtedy zawiązki gruczołów – jąder lub jajników oraz narządów płciowych. W szóstym tygodniu głowa staje się największą częścią ciała dziecka. Powstają zawiązki zębów, szczęka i żuchwa, podniebienie i przewód nosowo-łzowy. Tworzą się zawiązki palców dłoni i stóp. Serce jest już całkowicie uformowane. Dziecko na tym etapie rozwoju ma już 1,5­1,9 cm długości i waży 2­3 gramy. Na dziesięć tygodni przed tym, jak matka poczuje pierwsze ruchy dziecka, rozpoczynają się odruchy nerwowe – wynik współdziałania układu nerwowego i mięśniowego. W siódmym tygodniu podczas badań mikroskopowych możemy określić płeć dziecka. Rączki i nóżki wykonują ruchy, a półkule mózgowe zaczynają wypełniać górną część czaszki. Kończy się rozwój soczewki. Pod koniec siódmego tygodnia dziecko mierzy 2 cm. W ósmym tygodniu pojawiają się rysy twarzy, kształtują powieki i przegrody zewnętrzne nosa. Kończyny stają się smuklejsze, a serce bije już z częstotliwością 40­80 uderzeń na minutę. Pod koniec drugiego miesiąca życia dziecko waży już 10 gramów i osiąga wzrost ok. 3 cm. Przypomina swym wyglądem miniaturowego człowieka. Wszystkie podstawowe narządy wewnętrzne są już ukształtowane. Kończy się wtedy etap zarodkowy, a zaczyna płodowy okres rozwoju.

Trzeci miesiąc

W tym okresie ciało dziecka nabiera wrażliwości na dotyk, gdyż co sekundę przybywa kilka tysięcy nowych komórek nerwowych. Dziecko zaczyna się poruszać. Występuje odruch ziewania i przeciągania. Nabierając i wypierając z płuc wody płodowe dziecko ćwiczy mięśnie potrzebne mu po urodzeniu do oddychania, pobierania pokarmu i mówienia. Skóra pokrywa się meszkiem i pojawiają się zawiązki paznokci. Szpik kostny produkuje krwinki, woreczek żółciowy – żółć, trzustka – insulinę, przysadka – hormon wzrostu. Jego życie jednak zależy od łożyska, które spełnia rolę układu oddechowego, pokarmowego i hormonalnego. Dziecko jest ciągle w ruchu, śmiało możemy powiedzieć, że „tańczy”. Unosi się i opada, przeciąga się, kołysze biodrami, robi miny mięśniami twarzy, porusza gałkami ocznymi, zaciska pięści, marszczy brwi oraz zgina kończyny. Matka jest w stanie wtedy wyczuć jego ruchy. Wzrost tego małego człowieka wynosi ok. 9 cm, a waga ok. 27 gramów.

Czwarty miesiąc

Jest to okres dużych i gwałtownych zmian. Wzrost dziecka dochodzi do ok. 25 cm, a ciężar do 20 dag. Serce przepompowuje dziennie 30 litrów krwi w tempie dwukrotnie szybszym od rytmu serca matki, tj. 120­160 uderzeń na minutę. Jeśli to dziewczynka, to w jej jajnikach powstają wszystkie komórki jajowe. Dziecko jest bardzo aktywne, jego ruchy stają się płynne i pełne wdzięku. Maluch reaguje na smak i zapach wód płodowych, które również łagodzą wstrząsy pozwalając maleństwu swobodnie baraszkować. Jest wrażliwy na dotyk, co możemy zaobserwować naciskając na brzuch i obserwując jego reakcję na ten zewnętrzny bodziec. W czwartym miesiącu zaczynają rosnąć włosy dziecka.

Piąty miesiąc

Dziecko prowadzi w tym czasie bardzo czynne życie. Stopniowo jednak jego aktywność staje się regularna, tzn. zaczyna funkcjonować w dwóch stanach: czuwania i snu. Matka jest w stanie określić kiedy dziecko śpi, ma czkawkę, kopie, obraca się. Może też stymulować jego ruchy poprzez dotykanie powierzchni brzucha. Intensywność połykania wód płodowych zależy od uczucia głodu i od ich smaku. Im słodsze wody, tym dziecko wolniej je połyka, a jego serce bije szybciej. W tym okresie życia można uspokajać dziecko słuchając muzyki, śpiewając coś miłego, czytając oraz czule do niego przemawiając.