Historia i osiągnięcia Ośrodek Promocji Kultury „Gaude Mater” w Częstochowie

Ośrodek Promocji Kultury „Gaude Mater” w Częstochowie powstał 5 grudnia 1991 r., powołany przez Radę Miasta Częstochowy jako pierwsza samorządowa instytucja kultury. Celem powołania placówki była potrzeba zabezpieczenia instytucjonalnego, a tym samym finansowego, organizowanego od maja 1991 r. w Częstochowie Międzynarodowego Festiwalu Muzyki Sakralnej „Gaude Mater”. Dotychczasowe biuro organizacyjne Festiwalu, umiejscowione w strukturach Państwowej Filharmonii w Częstochowie, nie spełniało oczekiwań organizatorów przedsięwzięcia. Pierwszym dyrektorem Ośrodka został pomysłodawca i inicjator Festiwalu „Gaude Mater” Krzysztof Pośpiech, jego zastępcą – muzykolog ks. Lucjan Nowakowski. Wśród członków pierwszej Rady Artystyczno-Programowej „Gaude Mater” byli od początku m.in. Henryk Mikołaj Górecki, Juliusz Łuciuk, ks. prof. Jerzy Pikulik, ks. prof. Kazimierz Szymonik. Międzynarodowy Festiwal Muzyki Sakralnej stał się więc początkiem szerokiego dziś programu instytucji. Pierwszy rok działalności nowej placówki odbywał się w gościnnych pomieszczeniach Teatru im. Adama Mickiewicza. W tym czasie pod opiekę Ośrodka przeszedł Zespół Pieśni i Tańca „Częstochowa”, grupa folklorystyczna o wieloletniej tradycji. W kwietniu 1993 r. instytucja przeprowadziła się do nowej siedziby przy ul. Dąbrowskiego 1, z niewielką salą widowiskową i powierzchnią ekspozycyjną. Przyjęto nowych pracowników, rozszerzono zakres działań Ośrodka, rozdzielono funkcję dyrektora Ośrodka i dyrektora Festiwalu. Dyrektorem Ośrodka pozostał Krzysztof Pośpiech, funkcję dyrektora Festiwalu powierzono Małgorzacie Nowak. W tym samym roku powstał projekt Ogólnopolskiego Festiwalu Pieśni Liturgicznej i Pielgrzymkowej „Gaudium et Gloria”, organizowanego przez 10 lat we współpracy z Wojewódzkim Ośrodkiem Kultury (obecnie Regionalny Ośrodek Kultury) oraz Ośrodkiem Kultury, Sportu i Rekreacji w Koniecpolu. Swoją działalność rozpoczęła Galeria „Gaude Mater”, w której prezentowano wystawy zarówno częstochowskiego środowiska plastycznego, jak i artystów polskich i zagranicznych.

W lipcu 1995 r. z pracy zrezygnował dyrektor Krzysztof Pośpiech – na jego miejsce prezydent Tadeusz Wrona powołał muzykologa – Małgorzatę Nowak, dotychczasowego dyrektora Festiwalu. Prężny, młody zespół animatorów kultury szybko wypracował interdyscyplinarną formułę działalności Ośrodka, będącą uzupełnieniem działań prowadzonych przez inne miejskie placówki kultury. W programie instytucji zaczęły pojawiać się nowe propozycje repertuarowe, w tym autorskie projekty cykliczne, które Ośrodek Promocji Kultury „Gaude Mater” realizuje do dziś. I tak kolejno od 1994 r. organizowano Koncerty Letnie w Altanie Parkowej i Dni Częstochowy, rok 2000 zapoczątkował Dni Europejskiej Kultury Ludowej i Międzynarodowe Biennale Miniatury, w 2003 r. dołączono kolejny projekt – Dni Kultury Chrześcijańskiej, a rok później – Noc Kulturalną. W 2006 r. Prezydent Częstochowy powierzył Ośrodkowi organizację Światowych Kongresów Częstochowian, które odbywają się co trzy lata. Najnowszym cyklicznym przedsięwzięciem jest Festiwal Dobrej Piosenki im. Kaliny Jędrusik, który odbywa się od 2008 r. Działalność Ośrodka uzupełniły mniejsze imprezy o zasięgu lokalnym oraz takie inicjatywy, jak Centrum Amatorskiego Ruchu Artystycznego czy akcje społeczne – Kwesta na rzecz ratowania częstochowskich nekropolii oraz Aukcja rzeczy dziwnych, śmiesznych, poszukiwanych. Wychodząc naprzeciw potrzebom i oczekiwaniom młodych ludzi, działalność OPK została poszerzona o ofertę edukacyjną dla uczniów szkół podstawowych – powstała Akademia Pana Chopina na bis – oraz projekty dla uczniów szkół ponadgimnazjalnych, realizowane pod wspólną nazwą „Poligon Kulturalny”. W jego ramach przeprowadzono m.in. zajęcia z wiedzy o kulturze oraz szkolenie dla młodych liderów i animatorów kultury, które dało uczestnikom praktyczne umiejętności organizacji imprez kulturalnych.

W ciągu 20 lat Ośrodek Promocji Kultury „Gaude Mater” stworzył program, który każdego roku proponuje ponad 100 imprez, w tym kilka międzynarodowych i ogólnopolskich, dla różnej publiczności. Wydarzeniem priorytetowym pozostaje w dalszym ciągu Międzynarodowy Festiwal Muzyki Sakralnej „Gaude Mater”, dziś największy w Polsce projekt promujący muzykę różnych religii i kultur. Szeroka formuła wydarzenia stawia na dialog międzykulturowy w ramach trzech największych religii monoteistycznych: chrześcijaństwa, judaizmu i islamu oraz promocję polskiej muzyki sakralnej, zarówno dawnej, jak i współczesnej, niejednokrotnie pisanej na zamówienie „Gaude Mater”. Dorobkiem Festiwalu jest ponad 200 prawykonań utworów polskich twórców, utrwalonych przez Program 2 Polskiego Radia i Polskie Radio Katowice – patronów medialnych Festiwalu – oraz wydanych na festiwalowych płytach-kronikach. Na program imprezy składają się koncerty, spektakle, wystawy plastyczne, projekty interdyscyplinarne oraz sesje naukowe z udziałem wykonawców z całego świata. Festiwalowi towarzyszy projekt o nazwie Etno*c, skierowany do młodych ludzi, który ma na celu pokazanie i przybliżenie wielokulturowości świata w wymiarze „profanum”.

Od 1996 r. w ramach Festiwalu organizowany jest rokrocznie Międzynarodowy Konkurs Kompozytorski „Musica Sacra” na utwór sakralny na chór mieszany a cappella. Współorganizatorem konkursu jest Stowarzyszenie „Musica Sacra” w Warszawie. W latach 1996-2004 konkurs adresowany był wyłącznie do kompozytorów polskich. W 2005 r. stał się konkursem międzynarodowym. Nagrodą, obok gratyfikacji finansowych, jest m.in. prawykonanie i nagranie radiowe na Międzynarodowym Festiwalu Muzyki Sakralnej „Gaude Mater” w Częstochowie oraz inne wykonania w Cambridge, Wilnie i Gdańsku. Prawykonania nagrodzonych dzieł przypadły dotychczas w udziale znakomitym polskim zespołom, takim jak: Polski Chór Kameralny „Schola Cantorum Gedanensis” pod dyrekcją Jana Łukaszewskiego, Zespół Śpiewaków Miasta Katowice „Camerata Silesia” pod dyrekcją Anny Szostak, Chór Filharmonii Krakowskiej pod dyrekcją Jacka Mentla oraz Chór Polskiego Radia pod dyrekcją Włodzimierza Siedlika, a także wybitnym zespołom zagranicznym: Trinity College Choir z Cambridge pod dyrekcją Stephena Laytona (Wielka Brytania) i Wileńskiemu Chórowi Kameralnemu „Jauna Muzika” pod dyrekcją Vaclovasa Augustinasa (Litwa).