Księga Tobiasza – anielska interwencja

Księga Tobiasza nie jest zapisem rzeczywistych wydarzeń, lecz nowelą, dydaktycznym opowiadaniem, hebrajskim romansem. Autor natchniony, pisząc księgę około 200 roku p.n.e., umieścił wprawdzie bohaterów w historycznych ramach, ale historię i geografię potraktował z „przymrużeniem oka”. Stary Tobiasz żył nad wyraz długo: nie tylko widział rozpad Izraela po śmierci Salomona (r. 931), ale i przeżył deportację pokolenia Neftalego (734 r.), zaś jego syn umarł dopiero po upadku Niniwy (612 r.). Autor natchniony nie przywiązywał także wagi do geograficznych szczegółów. Odległość z Ekbatany do Raga ocenił na dwa dni drogi, mimo że dzielące te miejscowości 230 km, armia Aleksandra Wielkiego przebyła w 11 dni. Czytając księgę, miejmy więc na uwadze gatunek literacki, jakim posłużył się autor. W przeciwnym razie w gąszczu trudności warstwy dosłownej możemy zagubić głębokie teologiczne przesłanie tej po mistrzowsku skonstruowanej literacko i pełnej mądrości noweli.

Biblijny romans

Treścią opowiadania jest historia rodziny Tobiasza. Tobiasz („Jahwe jest moim dobrem”) jest pobożnym Żydem z pokolenia Neftalego, mieszkającym na wygnaniu w Niniwie. Za swoje heroiczne przywiązanie do Prawa Mojżeszowego jest prześladowany, ale Bóg, zgodnie ze starotestamentalną zasadą nagrody i kary, hojnie wynagradza jego uczynki miłosierdzia. Jego życie byłoby ciągłym pasmem sukcesów, gdyby Pan nie postanowił wypróbować jego wierności, dotykając go ślepotą. Po kilku latach bezradności Tobiasz zmęczony szyderstwami, prosi Boga o śmierć.

Jednocześnie prosi o to samo Sara („Księżniczka”, „Pani”) córka Raguela („Przyjaciel Boga”), który był krewnym Tobiasza. Jej położenie było równie opłakane. Miała już siedmiu mężów, ale w noc poślubną wszyscy byli zabijani przez demona Asmodeusza („Niszczyciel” od czasownika szamad - szkodzić). Podejrzenia padają oczywiście na Sarę.

Bóg zlitował się nad Tobiaszem i Sarą i posłał archanioła Rafała („Bóg uzdrawia”), by z tych dwóch nieszczęść wyprowadzić dobro. Kiedy pozbawiony środków do życia Tobiasz wysyła swojego syna Tobiasza (w oryginale aramejskim te imiona nieco się różnią: ojciec nazywa się Tobi, a syn Tobijah) po przechowywane w Medii pieniądze, na jego drodze pojawia się Rafał przybierając postać ich krewnego Azariasza („Jahwe pomógł”), syna Ananiasza („Jahwe jest miłosierny”). Dzięki wsparciu anioła, Tobiasz pokonuje wielką rybę, odzyskuje pieniądze (równowartość 1500 baranów), ale także wygania dręczącego Sarę demona i bierze „Księżniczkę” za żonę. Gdy po bezpiecznym powrocie do domu Tobiasz uzdrawia ślepego ojca, Rafał ujawnia swoją prawdziwą tożsamość i znika, a rodzina Tobiasza wielbi Boga i żyje długo i szczęśliwie.