Obrońca czystości wiary

Drodzy bracia i siostry!

W katechezach na temat wielkich postaci Kościoła w pierwszych wiekach dochodzimy dziś do wybitnej osobowości, jaką był św. Ireneusz z Lyonu. Wiadomości biograficzne o nim pochodzą z jego własnego świadectwa, przekazanego nam przez Euzebiusza w piątej księdze jego Historii Kościelnej. Ireneusz urodził się około roku 135-40 najprawdopodobniej w Smyrnie (dziś Izmir w Turcji), gdzie w młodości uczęszczał do szkoły biskupa Polikarpa, który z kolei był uczniem apostoła Jana. (...)

Ireneusz jest przede wszystkim człowiekiem wiary i Pasterzem. Jak dobry Pasterz ma poczucie miary, bogactwo nauki, zapał misyjny. Jako pisarz stawia sobie dwojaki cel: bronić prawdziwej nauki przed atakami heretyków i wyłożyć w sposób jasny prawdy wiary. Celom tym odpowiadają dokładnie dwa dzieła, jakie po nim pozostały: pięć ksiąg Przeciw herezjom i Dowód prawdziwości nauki apostolskiej (który można by nazwać także najstarszym katechizmem nauki chrześcijańskiej). Ostatecznie Ireneusz jest mistrzem walki z herezjami. Kościołowi II wieku zagrażała tak zwana gnoza - nauka utrzymująca, że wiara, której nauczał Kościół, miała być jedynie symbolizmem dla prostaczków, którzy nie są w stanie zrozumieć trudnych spraw, podczas gdy wtajemniczeni, intelektualiści - gnostycy, jak siebie nazywali - rozumieli, co kryje się za tymi symbolami i tym samym mieli stworzyć chrześcijaństwo elitarne, intelektualistyczne. Oczywiście to intelektualistyczne chrześcijaństwo dzieliło się wciąż na rozmaite prądy myślenia, często dziwne i ekstrawaganckie, ale dla wielu pociągające. Wspólnym elementem tych różnych prądów był dualizm, to znaczy odrzucanie wiary w jedynego Boga Ojca wszystkich, Stworzyciela i Zbawiciela człowieka i świata. Chcąc wytłumaczyć zło na świecie, utrzymywali oni, że obok dobrego Boga istnieje zasada negatywna i to ona miała stworzyć rzeczy materialne, materię.

Trzymając się mocno biblijnej nauki o stworzeniu Ireneusz odpiera dualizm i pesymizm gnozy, które dewaluowały rzeczywistość cielesną. Opowiadał się stanowczo za pierwotną świętością materii, ciała, w nie mniejszym stopniu niż ducha. Jednakże dzieło jego wychodzi daleko poza odpieranie herezji: można bowiem powiedzieć, że jawi się on jako pierwszy wielki teolog Kościoła, który stworzył teologię systematyczną; on sam mówi o systemie teologii, czyli o wewnętrznej spójności całej wiary. W centrum jego nauczania znajduje się zagadnienie reguły wiary i jej przekazywania. Dla Ireneusza reguła wiary zbieżna jest w praktyce z Credo Apostołów i daje nam klucz do interpretacji Ewangelii i interpretacji Credo w świetle Ewangelii. Skład apostolski, który jest swego rodzaju syntezą Ewangelii, pomaga nam zrozumieć, co oznacza i jak mamy czytać samą Ewangelię. (...)