Testament Soboru

Pogrupowanie w pary owego słownictwa pokazuje, że pojawienie się nowych określeń wskazuje na postęp, a nawet ewolucję nauczania przy zachowaniu wewnętrznej równowagi. Widać to w zmianie słownictwa: od nakazów do zachęty; od norm do ideałów; od definicji do tajemnicy; od gróźb do zachęt; od przymusu do sumienia; od monologu do dialogu; od rządzenia do służenia; od kierunku wertykalnego do horyzontalnego; od wykluczania do włączania; od wrogości do przyjaźni; od rywalizacji do partnerstwa; od podejrzliwości do zaufania; od biernej akceptacji do aktywnego zaangażowania; od szukania błędów do przyznania zasług; od narzucania wyborów do wewnętrznej odpowiedzialności; od prawa do wolności.

Nowe określenia w podanych parach przeważają nad ich przeciwieństwami. Używając ich po raz pierwszy i częściej niż ich przeciwieństwa, Sobór nie zaprzeczał ważności tych ostatnich, ale starał się jak najpełniej wyrazić „nowego ducha”, jaki na nim panował. Jeśli podkreślał wymiar horyzontalny relacji w Kościele, to nie wycofywał się z wertykalnego rozumienia autorytetu hierarchii. Nie chodziło o zastąpienie starych określeń nowymi, ale o ich modulację.

Niemniej, gdy weźmie się pod uwagę „zwrot językowy”, to trzeba przyznać, że związany był on z przekazaniem nowego przesłania, wynikającego ze zmiany modelu myślenia o Kościele i wartości, jakie promuje on we współczesnym świecie. Owo przesłanie zakreśla profil idealnego chrześcijanina – osoby skłonnej do dialogu ze światem, a nie alienacji, dostrzegającej dobro w innych ludziach, a nie szukającej grzechu, nie bojącej się różnicy zdań, ale szukającej punktów styczności i promującej przyjaźń, a nie nieufność.

Sobór przekazał Kościołowi nowy język. Zachęcił do wprowadzenia mniej autokratycznych sposobów zarządzania i pokazał, jak może wyglądać współodpowiedzialność, zachęcił do słuchania innych opinii i pokazał, jak można szukać wspólnego mianownika. Odszedł od praktyki wymuszania sekretnych przysiąg, anonimowych donosów i inkwizycyjnych strategii dla zachowania „wewnętrznej jedności”.

***

To nie przypadek, że te istotne elementy nauczania soborowego stały się z jednej strony jego znakami rozpoznawczymi w świadomości społecznej, z drugiej zaś powodem dla jego kontestacji np. przez lefebrystów i niektórych tradycjonalistów. Bez odniesienia do ostatniego soboru Kościół staje się niezrozumiały dla większości katolików, chrześcijan, ludzi innych religii i niewierzących.

Sobór Watykański II nie może być elementem „przetargu”, gdyż to on wyraża wolę Boga w stosunku do Kościoła.

Tłumaczył ks. Jacek Prusak SJ

Ks. John W. O’Malley SJ jest profesorem historii na Uniwersytecie Georgetown w Waszyngtonie, jednym z najbardziej cenionych historyków Kościoła w USA. W Polsce ukazała się jego książka „Pierwsi jezuici”. W tym roku nakładem WAM ukażą się książki „Co wydarzyło się na Soborze Watykańskim II” i „Historia papieży”.