Egoizm w Biblii

W początkach historii ludzkości…

Szukając przejawów egoizmu w najwcześniejszych dziejach ludzkości, można dopatrzeć się go już w postawie pierwszych rodziców w raju. Sprzeniewierzając się Bożemu zakazowi spożycia owocu z drzewa (Rdz 2,16-17), postawili własną wolę ponad posłuszeństwo, które było jedynym warunkiem ich szczęścia, bycia w bliskości z Bogiem (Rdz 3,6). Autor biblijny ukazuje to w obrazie dostrzeżenia przez niewiastę wartości smakowo-estetycznych owocu. Oto własna, chwilowa przyjemność przeważyła nad zaufaniem dobroci Stwórcy, tak przecież mocno fundowanej na dotychczasowym, beztroskim życiu w raju. Paradoks całej sytuacji tkwi w fakcie, że właśnie posłuszeństwo nakazowi Boga leżało w jak najlepiej pojętym interesie ludzi, jednak oni postanowili ów interes pojmować w sposób właściwy dla siebie, ponad to, co Boże. W tym wypadku egoizm przeważył więc nad posłuszeństwem.

Abel stał się ofiarą egoizmu swojego brata.

Za typowy jednak przykład egoizmu w postawie wobec bliźniego należy uznać biblijną historię Kaina i Abla, dwóch braci, z których jeden padł ofiarą drugiego. Rozwój opowiadania ukazuje mistrzowskie wręcz rozumienie psychologii Kaina, jak go odmalował pisarz natchniony. Po kilku wstępnych zdaniach prezentujących obie postaci, właściwa relacja rozpoczyna się w momencie składania przez z nich ofiary na cześć Jahwe. Każdy z nich złożył ofiarę stosownie do zawodu, jakim się trudnił, dlatego jej materia nie wpływa w najmniejszym stopniu na przyjęcie jej – lub nie – przez Boga. Autor akcentuje jednak różnicę w postawie Jahwe wobec obu ofiarników. Na ofiarę Abla Bóg spoglądał łaskawie, podczas gdy na ofiarę Kaina nie chciał patrzeć. Otóż skutkiem tego Kain popadł w głęboki smutek, którego nawet nie potrafił ukryć. Oznacza to, że przyczyn odrzucenia jego ofiary nie szukał w sobie, lecz szukał winnego, ku któremu mógłby zwrócić swój gniew. Dalsza część opowiadania ukazuje rzeczywistą przyczynę odrzucenia ofiary przez Boga. Jest nią niegodziwe postępowanie Kaina, którego nie był w stanie przed Jahwe ukryć. W ten sposób Bóg daje mu poznać, że ofiara może być przyjęta tylko wówczas, gdy towarzyszy jej szczerość postępowania odpowiadającego ofierze na cześć Jahwe. Nawet jeśli tak nie jest, człowiek powołany jest do opanowywania własnych niegodziwości i walki z nimi. Tymczasem Kain nie chciał uznać własnej niegodziwości, lecz smutek i gniew z powodu odrzucenia ofiary przez Boga skierował przeciw bratu, którego ostatecznie zamordował. Szczytowym punktem relacji biblijnej w ukazaniu jego egoizmu jest jednak wers 9, w którym na pytanie Boga o brata – odpowiada kłamstwem oraz całkowitą obojętnością na jego los: „Nie wiem! Czy jestem stróżem brata mego?” – czytamy. Odpowiedź tę można by sparafrazować: „Cóż mnie on obchodzi! Sam sobie całkowicie wystarczę”. W ten sposób zaprzeczył podstawowej zasadzie społeczności natury ludzkiej oraz zasadzie wzajemnej pomocy, jaka powinna charakteryzować każdego człowieka (Rdz 2,18). Egoizm Kaina wyraził się właśnie w zanegowaniu fundamentalnego odniesienia do bliźniego i otwarcia się na drugiego człowieka. Tutaj zatem egoizm wyraził się zazdrością wobec drugiego człowieka, której ostatecznym skutkiem stało się morderstwo.