Chrześcijanie na ziemiach islamu wczoraj i dziś

Historia zmagań

Można się często spotkać z uproszczoną tezą o swobodnym rozwoju chrześcijaństwa w państwach muzułmańskich. Świadczą jednak przeciw niej badania statystyczne. W VII w. muzułmanie stanowili tylko ok. 10% populacji Bliskiego Wschodu. Trzysta lat później liczba chrześcijan spadła na tym terenie do ok. 20% populacji. Dzisiaj statystyka dotycząca obecności chrześcijan w krajach islamskich (np. w Egipcie, który do przybycia muzułmanów był krajem tradycyjnie chrześcijańskim) przedstawia się jeszcze gorzej.
Sytuację chrześcijan można by przedstawić na wykresie przypominającym sinusoidę –okresy względnej tolerancji przeplatały się z prześladowaniami. Przykładem tych ostatnich były np. poczynania abbasydzkiego [1] kalifa Mutawakkila (847-861), który zakazał nauczania dzieci muzułmańskich wraz z chrześcijańskimi, zajmowania przez chrześcijan stanowisk państwowych, nakazał burzyć kościoły, nosić chrześcijanom specjalne stroje, a na domach wyznawców Chrystusa umieścić podobizny diabłów.

Pierwszymi prowadzonymi na większą skalę prześladowaniami były właśnie te z rozkazów kalifów abbasydzkich za panowania Haruna ar-Raszida, al-Mamuna i al-Mutawakkila. W średniowieczu, w epoce poprzedzającej wyprawy krzyżowe i w okresie mameluckim [2], brutalne prześladowania miały miejsce za panowania kalifa fatymidzkiego [3] al-Hakima (966-1021). O ile przepisy antychrześcijańskie za czasów kalifów abbasydzkich obowiązywały przejściowo, o tyle za panowania al-Hakima egzekwowano je bez przerw przez dziewięć kolejnych lat. Spośród tych lat represji najsroższe były trzy lata: od 1012 do 1014 r. W tym okresie al-Hakim nakazał systematyczne niszczenie kościołów i klasztorów; w Egipcie zakazano nawet odprawiania Mszy św. W wyniku tych działań zniszczono bezpowrotnie nie tylko świątynie, ale również liczne cenne zabytki sztuki. Największym ciosem dla wszystkich chrześcijan było zburzenie Bazyliki Bożego Grobu w Jerozolimie – co stało się głównym powodem wypraw krzyżowych.

Dżihad Osmanów

W następnych stuleciach toczyła się inna święta wojna, prowadzona ze zmiennym szczęściem. Kolejne armie muzułmańskie zgniatały chrześcijańskie Bizancjum. Z czasem z mozaiki księstw tureckich, karmiących się ideologią świętej wojny, wyłonił się jeden ród, któremu przypadła dziejowa rola. Był to ród Osmana I. Jego muzułmańskie państwo prowadziło święte wojny nie tylko przeciw resztkom posiadłości bizantyjskich w Anatolii (Turcja), ale również przeciw państwom w Rumeli (południowo-wschodnia Europa), w rzeczywistości ingerując w sprawy dwóch kontynentów, aż do całkowitego zniszczenia Konstynopola (1453). W ten sposób pod panowanie władców muzułmańskich dostał się czwarty spośród pięciu starożytnych patriarchatów chrześcijańskich.

---

[1] Abbasydzi to jedna z dwóch największych sunnickich dynastii imperium muzułmańskiego, rządząca Kalifatem Bagdadu. Sięgnęła po władzę w 750 r., kiedy pokonała w bitwie poprzednio rządzących Umajjadów. W 1258 r. wódz mongolski, Hulagu Khan, zdobył Bagdad i mimo że Abbasydzi – urzędujący na swoich ziemiach w Egipcie – wciąż posiadali autorytet w kwestiach religijnych, to ich dynastia wygasła.
[2] Mamelucy (arab. mameluk – niewolnik), dawne oddziały wojskowe złożone z niewolników kaukaskich i tureckich, które od ok. IX w. stanowiły gwardię przyboczną sułtanów Egiptu. Objęli władzę w Egipcie w 1250 r. W 1798 r. zostali pokonani przez Napoleona I. W 1811 r. całkowicie utracili władzę, a następnie zostali wyniszczeni przez paszę Muhamada Alego.
[3] Fatymidzi – dynastia panująca w północnej Afryce w latach 909-1171. Uznawali się za potomków Fatimy, córki Mahometa, i od jej imienia pochodzi ich nazwa. Stworzyli niezależny od Bagdadu kalifat.