Kapuściński rozkopany

Podam konkretny przykład. Pisałem kiedyś reportaż z dyżuru na oddziale chirurgicznym. Spędziłem tam prawie 30 godzin, spałem niecałe półtorej. Ciągle stałem przy bohaterze tekstu, angażował mnie nawet w operacje, żebym czuł, o czym piszę. Notowałem, co konkretnie i kiedy się działo. A gdybym przychodził na dyżury codziennie, powiedzmy, przez tydzień? Myślę, że tekst powstałby z tego lepszy. Ale nadal byłby to tekst, w którym akcja rozgrywałaby się jednego dnia. Pytanie – co nazwiemy prawdą: artykuł dziennikarza wrzuconego na chwilę w środowisko, które­go dobrze nie poznał, i notującego, co widzi wokół? Czy artykuł, który nagina lekko fakty, w celu lepszego, pełniejszego oddania obserwacji i doświadczeń autora? Głosy w tej kwestii są podzie­lone. Warto jednak pamiętać, że tradycja polskiego reportażu mieści oba podejścia. Wystarczy wspomnieć choćby znakomite teksty Ksawerego Pruszyńskiego.

Oddajmy głos samemu Kapuścińskiemu, który o reportażu mówił na naszych łamach (grudzień 2004 r.): Dawniej reporter jeździł, żeby opisywać to, co widzi. Teraz samo opisywanie nie wystar­cza. Reporter musi sam mieć ogromną wiedzę. Starać się być do­brze przygotowanym do tematu (…). W związku z pojawieniem się telewizji reportaż poszedł w kierunku przekazu objaśniającego, w kierunku komentowania, w kierunku interpretowania, myślowego objaśniania i analizowania świata. (…) [W związku ze zmianami, które zachodzą w prasie codziennej, gdzie zaczynają dominować małe, krótkie doraźne formy]przechodzi w kierunku reportażu książkowego, reportażu, który już się uniezależnił od mediów. To znajduje odbicie również w samej terminologii. W ter­minologii angielskiej reportaż nazywa się literal reportage albo narrative reportage, w sensie szerszej narracji, która przybiera formy książkowe. Jestem obecnie w Radzie Światowego Reportażu, która istnieje od zeszłego roku. Co roku przyznajemy nagro­dy w skali międzynarodowej. W tym roku wśród nagrodzonych nie było czynnego dziennikarza, piszącego w gazecie. Wszyscy byli już autorami książek. Następuje mieszanie się, fuzja obu gatunków: prozy artystycznej z prozą literatury faktu, z prozą reporterską. Ta sama ewolucja zachodzi w kinie. Coraz więcej jest filmów, które są właściwie pograniczem albo pomieszaniem gatunków, dokumentu z fikcją. I ta sama ewolucja zachodzi również w reportażu. Trudno dzisiaj mówić o reporterach, że ten jest reporter, a ten jest pisarz. To są autorzy książek i to, co wyróżnia ich twórczość, to nie jest gatunek sensu stricto, tylko jakość tekstu. Książka może być dobra albo zła. Trudno mówić, czy ta książka jest dokładnie reportażem czy nowelą. Jest obecnie inne kryterium wartościowania.