Śląsk zawsze wierny

Sytuacja wszędzie miała przebiegać według tego samego scenariusza: najpierw pojawiały się huty i kopalnie, a ludzie w Europie znajdowali zatrudnienie, pieniądze i perspektywy. Wszyscy zaczynali myśleć jedynie o pomnażaniu kapitału. Dobra materialne miały przysłonić wszystko: nie tylko religię, ale także wartości. Zaczął się kryzys rodziny, tożsamości i wszystkiego, co kiedyś było normalne, a nagle zaczęło przeszkadzać.

Ateizm na co dzień

W słowniku nowoczesnych społeczeństw już od XIX wieku pojawiały się niepokojące pojęcia, takie jak: desakralizacja, odmitologizowanie, neopoganizm. Przekładały się one często na język konkretów: spadek praktyk religijnych, zanik tradycyjnych form pobożności i religijnych zwyczajów, kryzys instytucji religijnych, upadek znaczenia parafii, prywatyzacja wiary, spadek powołań i zanik autorytetu duchownych. Wobec tych zjawisk Kościół w Europie nie zawsze nadążał za zmianami. Powstawały nowe dzielnice na peryferiach miast, a kościoły i kaplice budowane były czasami z dwudziestoletnim opóźnieniem. Jedno pokolenie zatraciło nawyk praktykowania, a drugie wyrosło poza Kościołem. Niewiara w Boga stała się następnym krokiem. Tu już nie chodziło o marginalizację religii, spychanie jej na margines społeczeństwa nie miało sensu. Religia sama traciła rację bytu, kiedy ludzie w najróżniejszy sposób zaczęli negować Boga. Pomogli filozofowie, którzy szybko za pomocą rozumu wyjaśnili to, co niewyjaśnialne.

Na Śląsku było inaczej

Jest ostatnia niedziela maja. Jak każdego roku od wczesnych godzin porannych śląskie ulice są rozśpiewane. Ze wszystkich zakątków regionu idą grupy pielgrzymów. Na czele – krzyż i kapłan, a dalej – zwarta kolumna modlących się mężczyzn. Ktoś kieruje ruchem, ktoś inny prowadzi modlitwy. Im bliżej do celu, tym więcej jest takich grup. W Piekarach Śląskich, gdzie do sanktuarium Matki Sprawiedliwości i Miłości Społecznej pielgrzymują przedstawiciele męskiego świata, przed kościołem kalwaryjskim gromadzi się tłum. Z bazyliki wychodzi procesja, mężczyźni ustawiają się w szpaler, śpiewają, oklaskami witają gości. Za chwilę wszyscy w skupieniu otoczą ołtarz. Ten widok rozmodlonych robotników stał się pewnym fenomenem. Po wizycie w Piekarach goście wpadali w zdumienie. – To już nie tradycyjna wiara – mówił przed laty abp Bolesław Kominek. – Kto się zdobywa na taką ofiarę, czyni to z przekonania. – Jest to największa pielgrzymka, jaką znam – wyznał abp Luigi Poggi. – To imponujące, jak świat zmęczony żmudną pracą klęczy i modli się u stóp Tej, której tak zawierzył, którą tak ukochał – Maryi Piekarskiej.

Społeczna siła wiary

O znaczeniu pielgrzymki piekarskiej najlepiej mówi historia. Po wojnie wprowadzono nowy, nieprzyjazny religii system. Górny Śląsk i najważniejsze sanktuarium maryjne w Piekarach Śląskich postawiono wobec nowych problemów. Pielgrzymka piekarska stała się okazją do dialogu Kościoła ze społeczeństwem. Ks. prof. Jerzy Myszor pisze: „W kazaniach i odezwach piekarskich pojawiały się problemy, które przez władze odbierane były jako polityczne. Pielgrzymka piekarska stała się śląską formą demokracji w systemie totalitarnym: sposobem na wyrażanie swobodnej myśli, nieskrępowanej cenzurą czy inną formą ograniczenia wolności słowa”. W systemie totalitarnym więc, oprócz funkcji religijnych, związanych ze sprawowaniem kultu na terenie sanktuarium, mamy także w Piekarach Śląskich do czynienia z funkcjami o charakterze społecznym. Wobec prób opanowania przez władze wszystkich możliwych sposobów oddziaływania na społeczeństwo Kościół mógł wykorzystać siłę swego autorytetu, mógł za pomocą nauczania odpowiednio kształtować opinię społeczną. Mówiło się w tamtym okresie, że ludzie idą „Panu Bogu na chwałę i tym pieronom na złość”. Z jednej strony towarzyszyły pielgrzymom motywy religijne, utrwalone długą tradycją. Z drugiej – zrodziła się potrzeba manifestowania swoich poglądów politycznych, które stały po stronie wolności.

Prof. Wojciech Świątkiewicz ciekawie opisuje reakcję władz w tamtym okresie, która sprzeciwiała się wspomnianej wolności:

„W ogromnej hali widowiskowej, popularnie zwanej Spodkiem, partia (PZPR) gromadziła tysiące ludzi głośno zapewniających władze, siebie i cały naród o swojej lojalności wobec socjalizmu i przewodniej roli partii komunistycznej w życiu kraju. W stosunkowo niedalekiej odległości – w Piekarach Śląskich Kościół katowicki gromadził na majowej pielgrzymce setki tysięcy mężczyzn, również głośno wypowiadających swoje niezadowolenie z polityki władz, zwłaszcza w dziedzinie socjalnej i swobód religijnych. W jednym miejscu «spontanicznie» oklaskiwano czterobrygadowy system pracy w górnictwie, a w drugim deklarowano, że «niedziela jest Boża i nasza»”.