Motywacja uśpiona w szkolnej ławce

Bardzo ważną rolę w kształtowaniu uczniowskiej motywacji wewnętrznej odgrywa postawa nauczyciela, czyli nieustająca fascynacja nauczanym przedmiotem. Pasja podtrzymywana przez prowadzącego zajęcia może sprawić, że uczniowie również zostaną zafascynowani nauczaną rzeczywistością, „zarażeni” jej niedostrzegalną wcześniej atrakcyjnością. Jeśli sposób prezentowania wiedzy przez nauczyciela jest ciekawy i atrakcyjny (np. z użyciem nowoczesnych technik edukacyjnych), często dochodzi u uczniów do zainteresowania daną dziedziną i pogłębiania jej, bez konieczności stosowania względem nich form przymusu czy kontroli. Istnieje również duża szansa, że to wewnętrzne zainteresowanie będzie ciągle rozwijane. Ważnym aspektem jest bazowanie na naturalnych i pozytywnych stanach i emocjach ucznia, takich jak ciekawość, radość, zadowolenie czy fascynacja. Podobnie jak we wczesnodziecięcym sposobie odkrywania świata, tak w przypadku uczestniczenia w formalnym systemie edukacji bardzo ważne jest poczucie sprawstwa i własnej kompetencji ucznia. Istotne jest wyeliminowanie wszelkich środków przymusu  oraz stworzenie warunków, w których uczeń może uświadomić sobie swoje umiejętności i zdolności w danej dziedzinie. Takiemu odkryciu własnych kompetencji towarzyszą zazwyczaj pozytywne emocje: radość, satysfakcja, wiara w siebie, poczucie własnej wartości. Stanowią one najważniejsze podłoże dla pracy nad kształtowaniem motywacji wewnętrznej, bo są przyjemne i jako takie wzmacniają działanie (bez konieczności istnienia zewnętrznych nagród czy środków przymusu). Istotne jest, by nauczanie bazowało na pozytywnych odczuciach – tylko wtedy istnieje szansa na długotrwałe i dobre jego efekty. Zgodnie z teorią samodeterminacji (por. Vasteenkiste 2006), im bardziej otoczenie wspomaga autonomię jednostki, tym większemu wzmocnieniu ulega jej motywacja wewnętrzna, ponieważ tylko takie środowisko może dawać satysfakcję i umożliwiać spełnianie potrzeb.

W każdej dziedzinie poczucie kompetencji i wiara we własne siły sprzyja podejmowaniu aktywności, osobistemu rozwojowi oraz solidnemu wywiązywaniu się z powierzonych zadań i obowiązków. Metody aktywizujące służą nauczycielowi dużą pomocą w kształtowaniu takiego stanu rzeczy u swoich wychowanków (por. Łaguna 2009). To uczeń jest w nich głównym i aktywnym podmiotem zdobywania wiedzy. Takie zaangażowanie wiąże się z wysokim poczuciem satysfakcji z wykonanego zadania i własnej skuteczności, z radością, wiarą w siebie i we własne możliwości oraz zwiększonym zainteresowaniem wobec poruszanego tematu i dziedzin pokrewnych. Wszystkie te czynniki warunkują stan motywacji wewnętrznej. Metody aktywizujące łączą w sobie elementy funkcjonowania poznawczego, emocjonalnego i społecznego, dlatego też są przyjemne dla uczniów i wzbudzają w nich chęć do działania. Uczeń ma możliwość skonfrontowania i przekształcenia swoich negatywnych sądów na temat uczenia się (jako czynności nieprzyjemnej, nudnej) i rozpoczęcia nowej „przygody” z nauką. Sprawą elementarną we wzbudzaniu motywacji wewnętrznej jest wyzbycie się negatywnych odczuć związanych ze szkołą i uczeniem się. Chodzi tu głównie o lęk związany z niedostatecznymi ocenami, dyskomfort powodowany porównywaniem się z innymi, niepokój, nudę, niskie poczucie własnej wartości i skuteczności.

Mimo przeładowanych programów nauczania czy ogromnej liczby szkolnych testów, którym poddawani są uczniowie, konieczne jest rozwijanie ich motywacji wewnętrznej. Co więcej, jest ono także możliwe. Najważniejsza i najpotrzebniejsza w realizacji tego celu jest chęć i pasja wychowawców oraz ich wzajemna współpraca.

Aneta Szczykutowicz – doktorantka w Instytucie Psychologii w KUL (Katedra Psychologii Wychowawczej i Rodziny), słuchaczka seminarium z Psychologii Motywacji u prof. Williego Lensa w Katholieke Universiteit w Leuven

Bibliografia

Lens W., Simons J., Dewitte S. (2002). From Duty To Desire: The Role of Students' Future Time Perspective and Instrumentality Perceptions for Study Motivation and Self-Regulation[w:] F. Pajares, T. Urdan (red.).Academic motivation of adolescents, Greenwich, CT: Information Age Publishing, s. 221-245.

Lens W., Vansteenkiste M. (2006). Motivation: About the „why” and “what for” of human behavior [w:] K. Pawlik, G. d’Ydewalle (red.).  Psychological concepts:An international historical perspective.  Hove, UK: Psychology Press, s. 249-270.

Łaguna M. (2009). Metody aktywizujące. Szkolna dydaktyka i praca z grupą, „Wychowawca” nr 11, s. 5-8.

Vansteenkiste M. (2005). Intrinsic versus extrinsic goal promotion and autonomy support versus control: Facilitating perforamnce, persistence, socially adaptive functioning and well-being (niepublikowana rozprawa doktorska, promotor: Willy Lens).

Vansteenkiste M., Lens W., Deci E.L. (2006). Intrinsic versus extrinsic goal contents in self-determination theory: Another look at the quality of academic motivation, „Educational Psychologist” nr 41, s. 19-31.

 Vansteenkiste M., Simons J., Lens W., Soenens B., Matos L., Lacante M. (2004). Less is sometimes more: Goal-content matters, „Journal of Educational Psychology” nr 96,s.755-764.