Złote serca czy złote żniwa?

W odpowiedzi na nierzetelną naukowo książkę Jana Tomasza Grossa „Złote żniwa. Rzecz o tym, co się działo na obrzeżach zagłady Żydów”, wydaną przez krakowskie Wydawnictwo Znak (reklamowaną jako wstrząsająca historia chciwości polskich chrześcijan), zespół naukowców z Polski i z zagranicy opublikował zbiór refleksji i polemik, studiów i analiz historycznych na temat stosunków polsko-żydowskich w czasie II wojny światowej, pod wymownym tytułem „Złote serca czy złote żniwa? Studia nad wojennymi losami Polaków i Żydów”. Praca ukazała się pod redakcją naukową prof. Marka Jana Chodakiewicza i dr. Wojciecha Jerzego Muszyńskiego. Książkę wydało warszawskie Wydawnictwo „The Facto”. Wśród autorów są wybitni badacze, oprócz wymienionych redaktorów tomu to m.in.: ks. prof. Waldemar Chrostowski, prof. Peter Stachura, prof. John Radziłowski i dr Ryszard Tyndorf. Swą pomocą służyli autorom m.in. historycy z Instytutu Pamięci Narodowej. W swoich artykułach polscy i polskiego pochodzenia badacze, z kraju i zagranicy (USA, Kanada, Wielka Brytania), starają się przywrócić debacie o postawach Polaków w czasie okupacji niemieckiej wymiar naukowy, od którego konsekwentnie ucieka Jan Tomasz Gross – socjolog występujący w roli historyka (zresztą jako socjolog też nie używa klasycznego warsztatu naukowego, a raczej publicystycznej maniery pisarskiej), przedstawiciel – jak zauważa prof. J. Radziłowski – postmodernistycznej szkoły, zwanej też neostalinowską (w nowym paranaukowym kamuflażu). Gross – co podkreślili prof. Peter Stachura i dr Piotr Gontarczyk – nie prowadzi żadnych samodzielnych badań naukowych, odnoszących się do opisywanych w książce „Złote żniwa” wydarzeń.

Książkę „Złote serca czy złote żniwa?” otwierają dwa cytaty, przypominające czytelnikom o pomocy, jakiej Polacy udzielali Żydom w tragicznej okupacyjnej rzeczywistości. Wątek ten pojawia się bodaj w większości rozdziałów książki jako przeciwwaga dla zarzutów Grossa. Autorzy „Złotych serc…” podkreślają, że wśród krajów okupowanych przez Niemców tylko w Polsce za pomoc okazywaną Żydom groziła kara śmierci, najczęściej całej rodzinie, w której Żydów ukrywano, a nawet sąsiadom za to, że nie donieśli o fakcie ukrywania Żydów. Polacy byli terroryzowani i wyniszczani w masowych egzekucjach. Cytowany przez autorów książki Icek Cukierman ps. Antek, żołnierz Żydowskiej Organizacji Bojowej, stwierdza: „Ten, kto szerzy nienawiść do Polaków, popełnia grzech!”. Za nic ma te słowa Gross. Feruje łatwe i zarazem efektowne osądy moralne. Przedmiotem jego moralnych potępień są Polacy – ofiary, nie zaś niemieccy oprawcy. Stawia znak równości między polskimi chrześcijanami i niemieckimi narodowymi socjalistami. Pisze pod przyjętą z góry tezę. Chcąc ją udowodnić, posługuje się skrajnym uproszczeniem, sugerując, że głównym powodem eksterminacji Żydów stało się dążenie Niemców do zagrabienia ich mienia. Następnie stara się pokazać, że Polacy również usiłowali przejąć majątek swoich żydowskich sąsiadów. Zakładając w ten sposób, że Polaków i Niemców łączył wspólny cel, Gross pragnie przekonać czytelników, że cała społeczność polska była tak samo winna za Holokaust, jak naziści, którzy go dokonali. Starannie dobrane przez Grossa makabryczne przykłady szabrowania na ziemiach polskich, podane z pominięciem kontekstu historycznego, mają świadczyć, że skłonność do grabieży ma źródło nie w naturze ludzkiej, lecz w ułomności polskich chrześcijan. Przedstawia wyłącznie przypadki przestępstw dokonanych przez ludność polską na Żydach i opierając się na tych  faktach, wysnuwa tezę o Polakach jako narodzie bez zasad moralnych. Tymczasem, co podkreśla Bethany M. Pałuk, grabież nie jest skłonnością charakterystyczną dla jakichś konkretnych grup narodowych czy religijnych – jak chce dowieść Gross – ale skłonnością natury ludzkiej w sensie ogólnym. Działania z niskich pobudek były udziałem zarówno polskich chrześcijan, jak i Żydów. Podobnie rzecz się ma z bohaterstwem. Bethany M. Pałuk uważa, że godna potępienia jest destrukcyjna w swej istocie próba wyjaśnienia zjawiska szabru argumentami rasowymi, narodowymi lub religijnymi; stawianie takiej tezy jest intelektualnie i historycznie nie do obronienia. Fakt, że niektórzy Polacy, a ściślej obywatele polscy – zarówno pochodzenia żydowskiego, jak i wyznania chrześcijańskiego –

dopuszczali się czynów, które można nazwać barbarzyńskimi, w żadnym przypadku nie oznacza, że pod względem moralnym stali oni na równi z nazistami, którzy dążyli do eksterminacji całych narodów. Zachowali się po prostu jak ludzie zdeprawowani, w najgorszym tego słowa znaczeniu (trzeba pamiętać, że działali w warunkach wojny, w których nie funkcjonowały polskie instytucje strzegące porządku społecznego).

Autorzy zbioru „Złote serca...”, kierując się poszukiwaniem prawdy o czasach okupacji, zaprezentowali wyniki swoich rzetelnych badań naukowych i analiz, weryfikując i korygując fałszywe wyobrażenia o rzeczywistych uwarunkowaniach stosunków polsko-żydowskich. Studia te są mocno osadzone w realiach epoki. W swych rozważaniach odrzucili dwie skrajne interpretacje historii: „czarną legendę”, czyli fałszywe oskarżanie Polaków o współudział w zbrodni Holokaustu w celu czerpania korzyści materialnych, i heroiczną mitologię, czyli bezkrytyczne podejście do historii Polski. Autorzy podkreślają we Wstępie, że oskarżenie Polaków o współudział w niemieckich zbrodniach znalazło – za sprawą postmodernizmu –

zwolenników wśród profesjonalnych badaczy. Modna obecnie „czarna legenda” Polaka antysemity przedstawia ogół Polaków przez pryzmat przypadków patologii społecznych i zachowań kryminalnych, zbrodni pospolitych, jakie miały miejsce na ziemiach polskich w czasie II wojny światowej. Po wojnie „czarna legenda” mogła być swoistym „alibi moralnym” dla tych wszystkich narodów, które wyrządziły Polakom kiedykolwiek krzywdę. „Złote serca…” stanowią przeciwwagę dla tych fałszywych twierdzeń.

Jak zaznaczają historycy, na Zachodzie dyskurs historyczny został zmonopolizowany przez środowiska żydowskie. Trudno tam „przebić się” do szerokiego kręgu czytelników badaczowi prezentującemu pełny i obiektywny obraz wydarzeń historycznych związanych z zagładą Żydów. Często przypina mu się etykietkę „antysemity” (jak nakazuje poprawność polityczna, mniejszości narodowe muszą być uprzywilejowane, gdyż kiedyś uprzywilejowana była większość – musi być po równo!). Co innego, gdy na rynek wydawniczy trafia książka zbudowana według nieskomplikowanego schematu, niczym w powieści „Malowany ptak” Kosińskiego, a jej autor ubiera swoje „sensacyjne odkrycia” w szatę naukowości. Czytelnik poznaje potworność zbrodni, ale nie musi uczestniczyć w skomplikowanym, nudnym nieraz, procesie dochodzenia do prawdy. Tak jest ze „Złotymi żniwami” Grossa. „Prawda” (czytaj: kłamstwo) jest już z góry ustalona; jest podana lekko. To dobrze się sprzedaje.

Książka „Złote serca…” ma ambicję przywrócić właściwe proporcje w toczącej się w Polsce i na świecie ważnej debacie publicznej. Duża część uczestników czy też obserwatorów tejże debaty patrzy na przeszłość przez pryzmat swoich sympatii ideowych, kulturowych, politycznych. Niewielu z nich jest zainteresowanych odtworzeniem historii stosunków polsko-żydowskich takiej, jaka była ona w rzeczywistości. Dla mniejszej grupy osób zasadniczą kwestią jest dochodzenie do prawdy – wbrew mitom, stereotypom i modnemu obecnie poglądowi, że są rozmaite „prawdy”, które można sobie dowolnie dopasowywać. Autorzy „Złotych serc...” wierzą w słuszność swych działań i nie boją się ostracyzmu dyktowanego przez terror politycznej poprawności.

Warto dodać, że książka Grossa „Złote żniwa” spotyka się w Polsce z bojkotem i czytelników, i księgarzy.

Książkę „Złote serca czy złote żniwa?” zadedykowano „Pamięci prof. Janusza Kurtyki”.

„Złote serca czy złote żniwa? Studia nad wojennymi losami Polaków i Żydów”, pod red. Marka J. Chodakiewicza i dr. Wojciecha J. Muszyńskiego, Wydawnictwo „The Facto”, Warszawa 2011.