Trzy plany towarzysza Stalina

Wojna poza krajem

Plan numer dwa był planem wojny przeciw Niemcom. Dziś możemy go szczegółowo zrekonstruować. Pięć wariantów planu ogólnego rozmieszczenia strategicznego oddziałów Armii Czerwonej, a także materiały do planów operacyjnych dla trzech najważniejszych zgrupowań wojskowych – frontu północno-zachodniego (Bałtycki Okręg Wojskowy), frontu zachodniego (Zachodni Okręg Wojskowy) oraz frontu południowo-zachodniego (Kijowski Okręg Wojskowy) – są w posiadaniu historyków. Dysponujemy również materiałami z dwóch ćwiczeń dla dowództwa i sztabu wojskowego, które odbyły się w styczniu 1941 r. W ich trakcie sprawdzono w praktyce najważniejsze pomysły i założenia planu wojny z Niemcami oraz ich sojusznikami.

Do jakich konkluzji możemy dojść na podstawie analizy dostępnych dokumentów?

Po pierwsze, plan operacyjny przeciwko Niemcom istniał, a praca nad nim trwała przez wiele miesięcy – co najmniej od lata 1940 r., bez oglądania się na sowiecko-niemiecki pakt o nieagresji.

Po drugie, począwszy od sierpnia 1940 r. plany rozmieszczenia strategicznego oddziałów Armii Czerwonej nie opisywały już Wielkiej Brytanii jako potencjalnego wroga Związku Radzieckiego. Głównym potencjalnym nieprzyjacielem są teraz Niemcy; plany wspominają również o pomocy, jakiej mogą im udzielić Włochy, Węgry, Rumunia i Finlandia.

Po trzecie, wszystkie z odtajnionych planów rozlokowania wojsk Armii Czerwonej przedstawiają praktycznie jeden i ten sam dokument, który tylko nieznacznie zmienia się w kolejnych wersjach. Dokument ów opisuje plan przygotowania i zrealizowania strategicznej operacji ofensywnej poza granicami Związku Radzieckiego. Wszystkie nazwy geograficzne w teatrze uzgodnionych działań wojennych, których użyto w tych wersjach, są nazwami wschodniopruskich, polskich i słowackich miejscowości i rzek.

Do Wiednia przez Kraków

11 marca 1940 r. Siemion Timoszenko i Gieorgij Żukow przedstawili Stalinowi jeszcze jeden „Uzupełniony plan rozmieszczenia strategicznego sił wojskowych Związku Radzieckiego na zachodzie i wschodzie”. Kolejny wariant Wielkiego Planu nie różnił się znacznie od poprzednich (czytamy w nim m.in.: „byłoby najkorzystniej rozmieścić nasze główne siły na południe od Prypeci i poprzez silne uderzenia na Lublin, Radom oraz w kierunku Krakowa pokonać siły niemieckie oraz, już w początkowej fazie wojny, odciąć Niemcy od krajów bałtyckich”). Interesujący jest on głównie dlatego, że po opisie „pierwszego zadania strategicznego” (ofensywy na linii Kraków–Katowice) można w nim odnaleźć również „kierunki dalszych uderzeń”: „Kolejne cele strategiczne dla głównych sił Armii Czerwonej, w zależności od rozwoju sytuacji, można opisać następująco: kontynuacja operacji przez Poznań w kierunku Berlina lub działania na kierunku południowo-zachodnim w kierunku Pragi, Wiednia albo też uderzenie na północ w stronę Torunia i Gdańska, którego celem ma być okrążenie Prus Wschodnich”.

Poza cytowanymi wyżej, jak dotąd nikt nie znalazł innych planów rozmieszczenia strategicznego sił Armii Czerwonej w tym okresie. Dysponując dostępem do wszystkich rosyjskich archiwów, w ciągu ostatnich 20 lat oponenci Suworowa nie zdołali zaprezentować światu żadnego pojedynczego dokumentu, w którym początek (tylko początek!) wojny radziecko-niemieckiej byłby planowany w formie operacji defensywnych na terytorium radzieckim.

Podczas gdy sam pomysł ogromnej operacji ofensywnej jest czytelny i pozwala to dyskutować w zasadzie tylko o jego konkretnych szczegółach, nie wydaje się możliwe, aby bazując na odtajnionych dokumentach, wyznaczyć dokładną datę planowanej ofensywy Armii Czerwonej. Wątpliwości nasuwa wariant marcowy planu. Z tyłu strony 27. dokumentu, niewielkim, dokładnym pismem ręcznym (prawdopodobnie Watutina, zastępcy szefa Sztabu Generalnego) dopisano: „atak rozpocząć 12.6.”. Zdanie to jednak nie ma związku z kontekstem i wydaje się zupełnie nie pasować do dokumentu, w którym wszystkie odniesienia chronologiczne są wyrażone w datach względnych, odnoszących się do pierwszego dnia operacji („trzeciego dnia operacji, z użyciem oddziałów mobilnych, zająć Siedlce; piątego dnia operacji przeprawy na Wiśle”).

Dramatyczny rozwój sytuacji podczas II wojny światowej nie pozwolił Stalinowi na odpowiednie przygotowanie się do wojny w Europie. Mniej więcej na wiosnę 1941 r. zorientowano się w Moskwie, że Związkowi Radzieckiemu uda się zaatakować pierwszemu tylko wtedy, jeśli ofensywa Armii Czerwonej rozpocznie się nie później niż w sierpniu lub wrześniu 1941 r. Czołowi dowódcy polityczni i wojskowi Związku Radzieckiego zostali zmuszeni do pośpiesznego dostosowania wcześniejszych planów do nowej rzeczywistości.