Pełnym głosem

Organy i mikrofon

Nie jestem wrogiem organów, to pięknie brzmiący instrument, jedyny właściwie, jaki nadaje się dla zachodniej liturgii, ale bardzo często są one niewłaściwie użyte. Marcel Peres wspominał, że najczęściej źle, zbyt wysoko się je stroi. Niewłaściwie użyte potrafią też zagłuszyć śpiew. A przecież nie od początku tak było. Dawniej organy miały inne, cichsze brzmienie i jedynie intonowały śpiew, głośniej włączając się w odpowiednich momentach celebracji, np. do improwizacji podczas komunii, gdy ludzie spożywają Eucharystię, co wymaga milczenia i krótkiej chociaż medytacji. Istnieje także zjawisko, które można by nazwać prymatem mikrofonu, i to niezależnie, czy używa go organista, kapłan lub osoba prowadząca śpiew. Ktoś posługujący się mikrofonem ma poczucie donośności swego głosu, choć mówi cicho. Kiedyś, gdy nie było jeszcze megafonizacji, kapłani uczyli się mówić i śpiewać tak, by byli jak najlepiej słyszalni: śpiew musiał być donośny i daleki, a to wymaga odpowiedniego tempa i rytmu. Bardzo często zauważam, że ktoś przy mikrofonie, najczęściej organista, nie ma świadomości tego, że cichy śpiew rządzi się innymi prawami niż śpiew wspólnoty wiernych - śpiew wiernych musi w pełni wybrzmieć. Przysłowiowe jest już przyspieszanie śpiewu przez organistę, gdy ksiądz prowadzi mszę zbyt rozwlekle. Ale... dokąd tu się spieszyć, jeśli ludzie mają śpiewać, trzeba im dać na to czas i nie wolno ich zagłuszać, ani organami, ani zbyt głośnym śpiewem do mikrofonu, co często z kolei czynią kapłani. Oczywiście liturgia musi mieć swoją dynamikę, na pewno jednak ogromnym jej wrogiem jest pośpiech. Warto sobie uświadomić, jak długo niegdyś trwały nabożeństwa i jak długo trwają do dzisiaj w Kościele prawosławnym. Czas liturgii jest czasem świętym i nie można go upodabniać do wydarzeń świeckich. Ale, można powiedzieć, skoro nie będzie śpiewał organista ani kapłan, to w kościele zapanuje cisza. I tu się nie zgadzam, znam bowiem wiele przykładów z kościołów wiejskich czy miejskich, kiedy liturgia wspaniale obywała się bez instrumentów. Najważniejsze okazuje się odpowiednie zaintonowanie śpiewu. Niegdyś tę rolę pełnili kantorzy, na Korsyce np. istniały bractwa kantorskie, kantorzy prowadzili śpiewy w kościołach przyklasztornych, w każdej wsi była osoba, która przewodziła śpiewom podczas nabożeństw. Dzisiaj z różnym efektem próbują tę lukę wypełnić młodzieżowe schole.

Instrumenty

Pozostaje kwestia instrumentów, których użycie podczas liturgii dopuścił II Sobór Watykański. Mało kto pamięta, że na wprowadzenie innych, poza organami, instrumentów do liturgii powinien wyrazić zgodę biskup danej diecezji. Dlaczego większość instrumentów nie nadaje się do kościoła? Miejsce organów sankcjonuje tradycja, zresztą samo ich brzmienie było kształtowane tak, by odpowiadało odczuciu sakralności. Świat skojarzeń, jaki wywołuje muzyka organowa, zazwyczaj prowadzi nas do świątyni. Inne instrumenty, najczęściej pojawiająca się gitara, pochodzą z innego świata, służyły od początku innemu, świeckiemu rodzajowi muzyki. Już nawet użycie organów elektrycznych bywa ogromnym zgrzytem - pierwsze skojarzenie: tradycja rockowa: The Doors i Czesław Niemen. Piękna muzyka, ale nie dla liturgii, grozi nam bowiem przemiana obrzędu w koncert czy teatr. Jaka jest różnica między rytuałem a teatrem (czy koncertem)? - muzyka koncertowa, gest teatralny skupiają na sobie, natomiast rytuał, którym jest liturgia, odsyła dalej, do innej rzeczywistości, którą odsłania i której służy. Teatr czy koncert zakłada istnienie wykonawcy (aktora) i widzów, natomiast rytuał jest celebrowany przez wszystkich. Ktoś powie: subtelne różnice... Różnice są zasadnicze, bowiem obrzęd może zamienić się w adorację osoby: artysty, wirtuoza, będzie więc zaprzeczeniem tego, czym miała być pierwotnie.