Katyń – pozostały rodziny

Dziś mówi, że podjął się tego zadania, ponieważ było mu wstyd za nas, Polaków, którzy nic nie mówili o Katyniu. – Widziałem, będąc w latach siedemdziesiątych krótko za granicą, jak Żydzi doskonale sobie radzą, mówiąc prawdę o Katyniu. Przecież tam zginęli też wojskowi wyznania mojżeszowego – wspomina Adam Macedoński. – A Polacy o Katyniu jakby zapomnieli, bo zakazywano nam pamiętać. Pomyślałem, że trzeba ratować pamięć, zbierać gdzieś przecież jeszcze pozostałe dowody choćby w postaci listów od pomordowanych. Ale do tego potrzebna nam była jakaś organizacja, ruch. Z grupą osób zaczęliśmy więc gromadzić pamiątki, rozpowszechniać książki o Katyniu wydane na Zachodzie. A na początek wydrukowaliśmy listę pomordowanych.

Rok 1980 i rozwój prasy Solidarności znacznie ułatwił zbieranie i przekazywanie informacji o zbrodni katyńskiej. Jednak zdecydowanie więcej tekstów zaczęło ukazywać się dopiero w prasie podziemnej lat 80., choć rozmówcy nadal pozostawali anonimowi. Jednocześnie też od lat 80. ks. Stefan Niedzielak odprawiał Msze św. w warszawskim kościele pw. św. Karola Boromeusza za ofiary zbrodni katyńskiej. Na kościele pojawiło się również epitafium: „Poległym na Wschodzie”. Na cmentarzu Powązkowskim powstał w 1981 r. pomnik poświęcony pomordowanym przez Sowietów w Katyniu. Nocą zdemontowała go SB. Mimo zagrożenia represjami, w latach 80. w Warszawie, i nie tylko, stopniowo coraz więcej kapłanów, szczególnie tych związanych z Solidarnością, zaczynało mówić otwarcie o zbrodni katyńskiej dokonanej przez Sowietów.

Ujawnianie prawdy

Ujawnienie niemal całkowitej prawdy nastąpiło dopiero w 1989 r. Wówczas to w Warszawie zaczęły organizować się Rodziny Katyńskie. Wśród osób zakładających Komitet Rodzin Katyńskich byli m.in: Jędrzej Tucholski, Jolanta Klimowicz-Osmańczyk, Danuta Napiórkowska i Bożena Łojek – żona wybitnego polskiego historyka Jerzego Łojka, którego ojciec, lekarz wojskowy mjr Leopold Łojek, został zamordowany w Katyniu. Jego żona zaś była prześladowana za to... że jej mąż został zamordowany. W obawie przed rewizją UB któregoś dnia mieszkające z nią jej siostry spaliły kartki pocztowe, jakie otrzymała od męża Leopolda z Kozielska.

Jego syn, prof. Jerzy Łojek, przez lata zbierał materiały o Katyniu. Pomagała mu w tym żona Bożena, robiąc kwerendy w londyńskich i paryskich archiwach. Po śmierci męża, w 1986 r., zajęła się „sprawą katyńską”, ponieważ zobowiązywał ją do tego testament, jaki spisał Jerzy Łojek w 1977 r. Można w nim przeczytać m.in.: „(…) Proszę wszystkich ludzi mi bliskich, by konsekwentnie podnosili publicznie sprawę zbrodni katyńskiej i żądali jej ukarania. W tej sprawie nie może być przebaczenia ani zapomnienia. Pojednanie z narodem rosyjskim może wystąpić dopiero wtedy, gdy jego autorytatywni przedstawiciele dokonają publicznej ekspiacji za zbrodnie w sposób analogiczny do przedstawicieli rządu RFN, Brandta czy Smitha w sprawie zbrodni hitlerowskich (…)”.

W latach osiemdziesiątych Bożena Łojek rozpoczęła również działalność w środowisku zaprzyjaźnionego ks. Stefana Niedzielaka. Kiedy więc nadszedł rok 1989, miała już sporą wiedzę o Katyniu. – Zaczęłam realizować testament męża, ale nawet gdyby go nie zostawił, to też bym zajęła się zbrodnią katyńską – podkreśla Bożena Łojek. – Uważam bowiem, że powinien to być obowiązek każdego Polaka, właśnie dlatego że wymordowano elitę państwa polskiego. Nie tylko zawodowych oficerów wojska, straży granicznej, policji. Przecież było tam mnóstwo żołnierzy niezawodowych, ludzi przedwojennej elity: pisarze, muzycy, lekarze, sędziowie, profesorowie akademiccy, urzędnicy państwowi, księża różnych wyznań. Specjalnie wymordowano tych, którzy po zakończeniu wojny mogliby objąć władzę i kierować rozwojem Polski. Ukierunkować państwo polskie inaczej, niż uczyniono to po wojnie. To byli przyszli przywódcy wolnego państwa polskiego.