Sprawiedliwość pośród wielu przymiotów Boga

Nieco później, w królestwie południowym, prorok Micheasz wypowiada słowa, które stały się uniwersalną zasadą ludzkiego postępowania:

Powiedziano ci, człowiecze, co jest dobre. I czegoż żąda Pan od ciebie, jeśli nie pełnienia sprawiedliwości, umiłowania życzliwości i pokornego obcowania z Bogiem twoim? (Mi 6,8)

W dramatycznej sytuacji mieszkańców królestwa Judy prorok Izajasz stara się zwrócić uwagę swoich pobratymców na niebezpieczeństwo rezygnacji ze sprawiedliwości, wykorzystując w tym celu obraz winnicy i posługując się hebrajską grą słów:

Pan oczekiwał prawości (mišpat),       i sprawiedliwości (cedaqa^h),

a oto rozlew krwi (mispah),                a oto krzyk grozy (ce‘aqa^h). (Iz 5,7b)

Prorocy niestrudzenie stawiają swym słuchaczom przed oczy sieroty i wdowy, wszelkiego rodzaju nadużycia sądowe i handlowe. Zamiast zajmować się teoretycznymi rozważaniami o sprawiedliwości, usiłują wstrząsnąć ludzkim sumieniem przez skonfrontowanie sumienia słuchacza z oczywistym łamaniem zasady sprawiedliwości. Każdy przypadek grzechu przeciwko sprawiedliwości jest dla nich tragedią, w której dokonuje się nie tylko ludzkie nieszczęście, ale przede wszystkim profanacja Bożego ładu. Tymczasem według przedstawicieli profetyzmu izraelskiego tylko Boża harmonia gwarantuje człowiekowi bezpieczną egzystencję na ziemi, czyli przyszłość i pokój.

W podobnym duchu rozwija się w Piśmie Świętym tradycja deuteronomistyczna. Instytucje roku jubileuszowego i szabatu były rodzajem zabezpieczenia Bożej sprawiedliwości i pokoju na ziemi. Szabat umożliwiał odpoczynek nie tylko pobożnym Izraelitom, ale i ich sługom (Pwt 5,12-14). Szabatowy rok pozwalał niewolnikom hebrajskiego pochodzenia na swobodę w wyborze nowego pana (Wj 21,1-6) i był czasem anulowania długów (Pwt 15,1-6). W imię tej samej zasady sprawiedliwości w świętowanie roku jubileuszowego wpisany był nakaz zwrócenia ziemi prawowitemu właścicielowi, która była znakiem i gwarantem więzi z Bogiem (Kpł 25,10; por. 1Sm 26,19). Prawo Mojżeszowe wielokrotnie podkreślało konieczność ochrony sierot, wdów i obcych żyjących pośród Izraela (Wj 22,21-24; 23,9-11; Kpł 19,9-10; 25,25-28.35-55; Pwt 15,4-11; 23,25-26; 24,19-22).

2. Nowy Testament o sprawiedliwości i pokoju

Najważniejsze przesłania Jesusa, czyli ogłaszanie nadejścia Królestwa Bożego i wezwanie ludzi do nawrócenia, wiążą się bezpośrednio z ideą Bożej sprawiedliwości. Nadejście Królestwa oznacza bowiem nadejście eschatologicznego šalom. Chrystus staje się pokojem dla wierzących (Ef 2,14), a dzięki wierze w Niego, każdy człowiek otrzymuje usprawiedliwienie. Nowy Testament odmienia rdzeń dik-we wszelkich możliwych formach. Od rzeczownika dikaiosyne, poprzez liczne formy przymiotnikowe (dikaios), aż po różnorodne użycia czasownika dikaioō. Podobnie jak w Starym Testamencie, także i w Nowym liczne są przypadki związku sprawiedliwości i pokoju.

Na wzór tradycji starotestamentowych chrześcijanie wezwani są do roztoczenia opieki nad sierotami i wdowami (Jk 1,27), a troska o chorych stanowi ważną część działalności apostolskiej (Ga 2,8; Dz 21). Księgą, która w szczególny sposób dotyka tematyki sprawiedliwości, jest Ewangelia św. Mateusza, gdzie termin dikaiosynepojawia się siedem razy, z tym, że szczególnie dużo przypadków użycia tego słowa dotyczy tzw. Kazania na Górze (3,15; 5,5.10.20; 6,1.33; 21,32). Kluczowym tekstem pierwszej Ewangelii jest Mt 5,20, w którym Jezus zachęca swoich uczniów do „większej sprawiedliwości”. Zachętę poprzedzają dwa z ośmiu błogosławieństw, które również wspominają o sprawiedliwości. W pierwszym przypadku łaknącym zapowiada się stan nasycenia (Mt 5,6), a w drugim cierpiący dla sprawiedliwości okazują się spadkobiercami Królestwa Bożego (Mt 5,10). Ten ostatni fragment najmocniej wiąże ideę sprawiedliwości z tematem pokoju, ponieważ poprzedzające go błogosławieństwo mówi o ludziach zaprowadzających pokój (w. 9). Sprawiedliwość według pierwszego ewangelisty oznacza postępowanie zgodne z wolą Bożą, czyli życie według Bożych przykazań i Bożego Prawa. W pełni zrealizowana idea sprawiedliwości prowadziła do autentycznej świętości. W życiu każdego ucznia Chrystusa miała ona konkretny, praktyczny wymiar w postaci postu, jałmużny i modlitwy, ale jej realizacja nie mogła polegać jedynie na czysto zewnętrznych praktykach (Mt 6,1n). Dotychczasowe zobowiązania dekalogu, przełożone przez Jezusa na ewangeliczną sprawiedliwość, zostają zdecydowanie pogłębione (Mt 5,21-48) i zradykalizowane, a szukanie Królestwa Bożego i jego sprawiedliwości staje się pierwszym zadaniem chrześcijanina (Mt 6,33).

Św. Paweł, opisując naturę Królestwa Bożego w Liście do Rzymian, wymienia w jednym szeregu sprawiedliwość, pokój i radość, odnosząc je jednoznacznie do Ducha Świętego (Rz 14,17). Ukazuje w ten sposób głęboką więź między tymi trzema darami, które jednocześnie cechują postawę dojrzałego chrześcijanina. W podobnym duchu wypowiada się także, kierując zachętę do swego umiłowanego ucznia, Tymoteusza (2 Tm 2,22). Unikając pożądliwości i kłótliwości, ma on podążać za sprawiedliwością, wiarą, miłością i pokojem. Autor listu jest przekonany, że tylko w ten sposób można wiernie służyć Bogu. Powiązanie idei sprawiedliwości i pokoju jest też bardzo dobrze widoczne w Liście św. Jakuba (3,17n). Według Apostoła, Boży dar mądrości udziela przyjmującemu go człowiekowi zdolności do zachowania czystości i szeroko pojętej życzliwości. Dzięki niej uczeń Chrystusa wprowadza na świat „owoc sprawiedliwości”, który jest zasiewany w pokoju, czyli poprzez czynienie pokoju. Autor listu wyjaśnia swą myśl poprzez opis zachowań negatywnych (Jk 4). Należą do nich żądze, zazdrość, kłótnie i wyniosłość. Wszystko, co pochodzi z „góry”, owocuje postawą zgodną z wolą Bożą, która ostatecznie przynosi pokój. Nieprzyjęcie daru Bożego rodzi zaś wojny i kłótnie, wywołane żądzami zdobywającymi ludzkie serca. Jk 3,18 odwołuje się do pokoju dwukrotnie. Najpierw w sensie instrumentalnym – pokój jest w tym wypadku środkiem do osiągnięcia sprawiedliwości, a następnie sposobem jej zaprowadzenia. Autor z pewnością odwołuje się w tym miejscu do cytowanych wcześniej Ps 85,10 i 89,14.

***

Tematyka sprawiedliwości w Piśmie Świętym z pewnością wykracza poza ramy tego krótkiego eseju. Naszkicowany wyżej obraz pozwala jednak czytelnikowi na uświadomienie sobie, jak bardzo Boża sprawiedliwość jest tylko jednym z wielu Bożych przymiotów/darów, bez których te ostateczne – zbawienie człowieka i szczęście wieczne nie byłyby osiągalne.